Quản lý thuốc lá thế hệ mới – cần góc nhìn thực tiễn
(ĐCSVN) - Trong phiên chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV vào sáng ngày 7/11 vừa qua, vấn đề thuốc lá thế hệ mới “nóng” trở lại qua câu hỏi của đại biểu về trách nhiệm của Bộ Công Thương. Để có hướng quản lý phù hợp nhất trong bối cảnh hiện nay, cần hiểu rõ các loại sản phẩm này và xem xét sự phù hợp với các quy định của pháp luật hiện hành về Phòng, chống tác hại của thuốc lá.
Phân biệt các loại thuốc lá thế hệ mới
Thuốc lá thế hệ mới là cái tên không còn quá xa lạ với người tiêu dùng Việt Nam những năm gần đây. Trên thị trường hiện nay, có 02 loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, trong đó thuốc lá điện tử bao gồm 2 loại là hệ thống đóng và hệ thống mở.
Thuốc lá điện tử hệ thống đóng, có chứa nicotin, chỉ có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín. Người dùng hay người bán không thể pha trộn dung dịch hay các loại chất khác không rõ nguồn gốc vào sản phẩm. Còn thuốc lá điện tử hệ thống mở, được bởi thiết kế mở cho phép người tiêu dùng, người bán lẻ có thể thêm vào các chất khác không rõ nguồn gốc gây rủi ro về sức khỏe cho người tiêu dùng.
Thuốc lá làm nóng bao gồm 2 phần riêng biệt là thiết bị điện tử có pin sạc (tạo nhiệt thay thế cho việc đốt cháy thuốc lá) và phần sản phẩm tiêu dùng có hình dạng như điếu thuốc.
 |
| Thuốc lá điện tử hệ thống mở tiềm ẩn nguy cơ pha trộn dung dịch không rõ nguồn gốc (Ảnh: Vietnamplus.vn) |
Theo các chuyên gia, dù thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng với tên gọi khác nhau nhưng xét về đặc điểm kỹ thuật và cơ chế hoạt động, chúng đều tương đồng về đặc điểm kỹ thuật. Cả hai loại sản phẩm này đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống để tạo ra khói mà sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng dung dịch thuốc lá điện tử có chứa nicotine hoặc điếu thuốc lá làm nóng tạo ra làn hơi (aerosol) có chứa nicotin. Cả thuốc lá điện tử chứa nicotine và thuốc lá làm nóng đều có thành phần chứa nicotin hoặc được chiết xuất từ thuốc lá, thành phần phụ gia giống nhau và đều có hương liệu.
Thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng có phù hợp với luật hiện hành?
Chia sẻ tại Hội thảo “Kiểm soát thuốc lá thế hệ mới có trách nhiệm” do Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức ngày 5/7/2023, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự và kinh tế (Bộ Tư pháp) cho rằng: “Bộ Tư pháp khẳng định vai trò là cơ quan thẩm định các văn bản luật và khẳng định thuốc lá mới (đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá) phù hợp với định nghĩa luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012 cần đưa vào phạm vi điều chỉnh của luật hiện hành. Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin đều là thuốc lá”. Như vậy, theo quan điểm của Bộ Tư pháp, thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có chứa nicotin (loại sản phẩm có chứa nicotin từ nguyên liệu thuốc lá) đều phù hợp với định nghĩa sản phẩm thuốc lá quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Phòng, chống tác của hại thuốc lá (2012).
 |
| Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ pháp luật dân sự và kinh tế, Bộ Tư pháp (Nguồn: Thanhnien.vn) |
Tại Tọa đàm “Thuốc lá thế hệ mới: Đủ điều kiện để quản lý ngay theo luật hiện hành” do Báo Pháp luật TP.Hồ Chí Minh tổ chức ngày 18/4/2023, ông Đặng Thái Thiện, Phó Trưởng phòng Giám sát Cục Hải quan TP.HCM cho biết: “Trong năm 2022, Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) đã có mã số HS riêng cho mặt hàng thuốc lá thế hệ mới vì số lượng và thị trường tiêu dùng của mặt hàng này rất lớn và phổ biến tại nhiều quốc gia”. WCO đã phân loại thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một nhóm mã HS chung là 2404 - Nhóm sản phẩm chứa nicotin hoặc thành phần thay thế nicotin mà không có quá trình đốt cháy, với sự phân biệt rõ ràng so với phân nhóm 2402 dành cho thuốc lá điếu truyền thống.
Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 2404 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng - nhóm các sản phẩm chứa nicotin mà không đốt cháy. Điều này tạo ra sự nhất quán cũng như thiết lập cơ sở ban đầu trong việc quản lý, kiểm soát và phân loại đối với các sản phẩm liên quan đến thuốc lá.
Kịch bản nào cho việc quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới?
Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn của Quốc hội sáng ngày 7/11 vừa qua, ông Nguyễn Hồng Diên - Bộ trưởng Bộ Công Thương chia sẻ, trong quá trình xây dựng, quản lý chính sách thí điểm thuốc lá thế hệ mới thì Bộ Công Thương đang xây dựng phương án quản lý theo hướng là tiệm cận nhất với ý kiến của Bộ Y tế.
Tuy nhiên, với sự phổ biến của thuốc lá thế hệ mới và nhu cầu sử dụng hiện nay của người tiêu dùng, liệu cấm hoàn toàn có phải là phương án khả thi? Nhiều chuyên gia cho rằng thay vì cấm hoàn toàn, việc ban hành khung pháp lý quản lý thuốc lá thế hệ mới là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Đồng thời tạo cơ sở cho các cơ quan chức năng thực thi nhiệm vụ, cũng như tạo lập một môi trường kinh doanh ổn định, bình đẳng và lành mạnh.
Do đó, các chuyên gia cho rằng trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam nên thí điểm cho lưu hành và quản lý đồng thời thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin. Phương án quản lý cùng lúc 02 sản phẩm dưới cùng một khung pháp lý là phù hợp nhất với bối cảnh thị trường để tạo tính đồng bộ, bao quát, minh bạch, không phân biệt đối xử, không tạo ưu thế cho riêng sản phẩm nào và giúp người tiêu dùng có nhu cầu có thể tiếp cận với sản phẩm hợp pháp thay vì hàng lậu như hiện nay, đặc biệt là thuốc lá điện tử hệ thống mở, có thể cân nhắc xem xét quản lý sau khi có đầy đủ cơ sở đánh giá./.