Vẻ đẹp kiến trúc chùa Khmer Nam Bộ
(ĐCSVN) - Ngôi chùa Khmer có một vị trí quan trọng trong đời sống cộng đồng người Khmer Nam Bộ, chùa mang những đặc điểm riêng biệt, phản ánh đậm nét tinh thần văn hóa Phật giáo Tiểu thừa thông qua nghệ thuật kiến trúc và trang trí độc đáo.
Chùa Khmer thường được xây dựng trên một khu đất rộng, bao bọc bởi những hàng cây dầu, cây thốt nốt hay rừng tràm xanh tươi. Tổng thể một ngôi chùa Khmer gồm: cổng chùa, tường rào, ngôi chính điện, tháp đựng cốt, tăng xá, nhà hội, an xá,… Trong đó, nổi bật và quan trọng nhất là ngôi chính điện được xây dựng ở trung tâm của ngôi chùa. Ở mỗi ngôi chùa Khmer, chính điện được xây theo hướng Đông - Tây với quan niệm Đức Phật luôn ngự ở phía Tây nhìn về hướng Đông mà ban phúc lộc, phổ độ chúng sinh.
Những ngôi chùa Khmer Nam Bộ được xây dựng dựa trên tinh thần văn hóa Phật giáo Tiểu thừa qua nghệ thuật kiến trúc, trang trí độc đáo. Ngôi chính điện uy nghi thể hiện rõ nét nhất kiến trúc Khmer. Nóc chùa thiết kế theo hình tam giác cân, mái chùa có ba cấp, mỗi cấp được chia thành ba nếp, nếp giữa lớn hơn, hai nếp phụ hai bên bằng nhau, không có tháp nóc. Ở góc nóc mái chính điện trang trí đuôi rồng uốn lượn tạo cảm giác uyển chuyển, mềm mại cho ngôi chùa.
Hai bên lối lên xuống chính điện được các nghệ nhân điêu khắc các bức tượng chằn, chim hoon… Ngôi chính điện luôn có hình tượng chim thần Krud nâng đỡ mái chùa. Cổng và tường rào được các nghệ nhân Khmer điêu khắc, trang trí những bức tượng gắn với đời sống tín ngưỡng của cộng đồng người Khmer, tạo nên nét riêng có ở mỗi ngôi chùa. Nổi bật là hệ thống tượng chằn (Yeak) trên những hàng cột bao quanh chính điện.
Bên trong chính điện chùa Khmer, Đức Phật Thích Ca được bài trí với kích thước lớn tọa lạc trên tòa sen, chia thành nhiều cấp mỗi cấp chạm khắc hài hòa với không gian chính điện, có thể tạo dáng ở nhiều tư thế đứng, nằm, ngồi, thể hiện sự đa dạng, phong phú về ý nghĩa đạo đức và vẻ đẹp của Đức Phật.
 |
| Một góc ngôi chùa Khmer, xây dựng tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô (Sơn Tây - Hà Nội). |
Không gian trong chính điện bài trí nhiều bức họa, trên các bức tường hay các cột kèo, cánh cửa được trang trí các bức phù điêu, hình ảnh lấy cảm hứng từ cuộc đời của Đức Phật. Các mảng trang trí này đều có nghệ thuật điêu khắc tinh tế, với những họa tiết, hình khối, đường nét trang trí công phu, màu sắc rực rỡ tạo ấn tượng nổi bật cho chính điện ngôi chùa.
Bên ngoài của chính điện thường có các công trình phụ trợ, trang trí các phù điêu đắp nổi, thể hiện các hình tượng tiên nữ xinh đẹp, chim thần Krud nâng đỡ mái chùa, chằn Yeak hung dữ, đầu thần Bayon bốn mặt... được lấy từ văn hóa tín ngưỡng dân gian của người Khmer. Những hình tượng trang trí đại diện cho những thế lực tà ác đã bị đức Phật quy phục.
Các ngôi chùa Khmer đều bố trí các dãy hành lang bên ngoài chính điện, tạo khoảng không gian thoáng mát. Theo tài liệu, cả nước hiện có khoảng 600 ngôi chùa Khmer lớn nhỏ, trong đó có những ngôi chùa có niên đại xây dựng cách đây vài thế kỉ, được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia như: chùa Âng, chùa Mẹt, chùa Hang, chùa Dơi...
Ngôi chùa Khmer Nam Bộ là một tổng hòa các sắc thái đậm nét văn hóa dân tộc Khmer. Thông qua nghệ thuật kiến trúc xây dựng trên các ngôi chùa, người Khmer muốn giữ gìn nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng Phật giáo cùng tinh thần hướng thiện đến cộng đồng.
