Tấm zèng của người Tà Ôi
(ĐCSVN) - Sinh sống lâu đời ở vùng đất Thừa Thiên Huế, dân tộc Tà Ôi hình thành, lưu giữ một nền văn hóa truyền thống giàu bản sắc. Trong đó, dệt zèng là một nghệ thuật dân gian độc đáo, tôn vinh giá trị nền văn hóa Tà Ôi.
Để có nguyên liệu chế tác, vào tháng 9 hàng năm, người Tà Ôi thu hoạch bông trên rẫy và se sợi, sau đó đem nhuộm và hồ. Những tấm Zèng (thổ cẩm) có các màu chính như: Đen, trắng, vàng, đỏ, xanh lá và tím. Mỗi loại màu sắc được chế từ những loại cây, lá có trong thiên nhiên như vỏ và lá cây ta-râm chế màu đen, củ cây a-rác chế màu vàng, màu đỏ lấy từ củ cây a-chất… Để sợi vải nhuộm giữ được độ bền màu sắc, đòi hỏi người phụ nữ Tà Ôi phải có kinh nghiệm chế tác, biết sử dụng nhiều loại phụ gia như vỏ ốc đá, bột sắn hoặc bột nếp khô… để tạo lên mầu sắc, chất liệu tốt nhất cho tấm zèng.
Để làm ra những tấm zèng theo cách truyền thống, người phụ nữ Tà Ôi phải thực hiện nhiều công đoạn như phân loại từng sợi vải có kích thước màu sắc đồng đều, phù hợp với mục đích sử dụng, như tấm zèng để may trang phục, cần chọn những sợi vải mỏng mịn. Loại sợi to và thô thì dùng để dệt thảm hay chăn. Để có một sản phẩm thổ cẩm hoàn chỉnh, những người phụ nữ phải làm việc cật lực trong nhiều ngày liền, thậm chí phải mất cả tháng. Từ những sợi vải đã nhuộm màu, người phụ nữ Tà Ôi lên khung dệt vải.
Trong các kỹ thuật chế tác, những đôi bàn tay tài hoa của phụ nữ Tà Ôi còn sáng tạo chèn cườm lên zèng, tạo sự sinh động cùng hoa văn trang trí, tôn tạo thêm sự độc đáo của nghề “canh cửi” của người Tà Ôi.
 |
| Phụ nữ Tà Ôi bên khung cửi truyền thống. |
Nghề dệt zèng của người Tà Ôi khiến nhiều nhà nghiên cứu kỹ thuật dệt say mê, bởi sự "cổ xưa" kỳ lạ và sự độc đáo của nó. Những hoa văn cách điệu phản ánh cảm nhận trực quan của người phụ nữ Tà Ôi với môi trường sống của mình. Những tấm zèng được đồng bào dệt thủ công có kích thước dài, có hệ thống hoa văn trang trí đa dạng, mầu sắc sử dụng chính là màu đỏ và đen với nghệ thuật phối mầu tinh tế.
Theo những nhà nghiên cứu văn hóa, những hoa văn trên zèng được người làm giải thích là hình tượng mặt trời, ngọn núi, con sông, con dốc, loại cây, các loài muông thú hoặc linh vật. Đối với người Tà Ôi, dệt zèng không chỉ là một nghề thủ công đơn thuần, còn là vật phẩm đánh giá nhiều giá trị trong đời sống người Tà Ôi. Đặc biệt zèng là thước đo để đánh giá tài năng, sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ dân tộc Tà Ôi. Zèng được sử dụng trong các hoạt động tín ngưỡng, thờ cúng, vật đính ước của các cô gái với ý trung nhân hoặc để thể hiện lòng hiếu thuận với ông bà, cha mẹ…
Những tấm zèng không chỉ thể hiện sự khéo léo và cần mẫn của những người phụ nữ Tà Ôi mà còn góp phần lưu giữ những nét văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Ôi, đồng thời góp phần giới thiệu tới các dân tộc anh em khác những nét đẹp văn hoá truyền thống đậm đà bản sắc của dân tộc Tà Ôi.