“Nguồn nước thiêng” của người Ca Dong
(ĐCSVN) – Bến nước là nơi đồng bào Ca Dong mang quả bầu khô, ống lồ ô, ống nứa đến lấy nước nấu ăn, sinh hoạt, trẻ em vui chơi. Nơi dân bản làng gặp gỡ, chuyện trò, đặc biệt là cung cấp nguồn nước cho nông nghiệp. Những ý nghĩa khởi nguồn từ cuộc sống đó đã được dân gian hóa qua Lễ cúng bến nước của người Ca Dong.
Lễ cúng máng nước của người Ca Dong, xã Trà Vinh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam là một nghi lễ nông nghiệp lâu đời, quan trọng bậc nhất trong năm, với ý nghĩa cầu mong thần nước, thần rừng, thần núi đưa nước về bản làng, để người dân có cuộc sống mạnh khỏe, ấm no, hạnh phúc.
Người Ca Dong có đời sống gắn bó với canh tác nông nghiệp, nguồn nước được xem là mạch nguồn của sự sống. Bởi vậy lễ cúng bến nước in đậm bản sắc một nghi lễ nông nghiệp lâu đời, thể hiện đời sống tín ngưỡng của tộc người. Trong xu thế giao thoa, văn hóa tạo nên những tác động trong việc gìn giữ những phong tục tập quán truyền thống.
Bởi vậy, việc duy trì nghi lễ truyền thống đặc trưng như Lễ cúng máng nước có ý nghĩa góp phần vào việc gìn giữ bản sắc văn hóa các tộc người ở vùng cao tỉnh Quảng Nam. Đồng thời là cơ sở để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá truyền thống, hướng đến phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng… qua đó góp phần vào thực hiện công tác bảo tồn, lưu truyền những giá trị truyền thống, góp phần vào sự phát triển đời sống, xã hội ở địa phương.
Lễ cúng bến nước được đồng bào Ca Dong thường tổ chức vào dịp cuối năm, nhằm cầu mong thần núi, thần rừng, thần nước đưa nước về với bản làng, để người dân có cuộc sống khỏe mạnh, ấm no, hạnh phúc.
Để tiến hành Lễ, người dân trang trọng chuẩn bị các vật phẩm cho buổi Lễ. Già làng phân công việc cho từng người, người chuẩn bị rượu cần, người làm cây nêu, thanh niên trai tráng đi tìm những ống lồ ô to đẹp để làm đường ống dẫn nước từ đầu nguồn về nơi làm Lễ.
Buổi lễ có sự tham gia của chủ Lễ, ông là người có uy tín với cộng đồng, am hiểu luật tục, đóng vai trò dẫn dắt điều hành buổi Lễ. Lễ cúng bến nước diễn ra trong không khí tràn ngập sắc màu của những vật phẩm lễ, đồ trang trí, các thanh niên nam nữ người Ca Dong mặc trang phục truyền thống sôi nổi tham dự hoạt động của cộng đồng, bản làng, tạo nên bức tranh văn hóa Ca Dong đa sắc màu.
Trung tâm lễ cúng là cây nêu lớn, thân cây nêu quấn quanh là những sợi tre, treo các hình trang trí. Tiếng cồng chiêng được các thanh niên Ca Dong tấu lên rộn ràng, già làng trong vai trò chủ Lễ bắt đầu thực hiện các nghi thức cúng cổ truyền. Lời khấn của già làng gửi đi thông điệp với ý nghĩa cầu nguyện cho dân làng có nguồn nước trong lành quanh năm, để có một mùa màng bội thu, thóc về đầy bồ, lúa về đầy kho, người dân ấm no, hạnh phúc, đoàn kết nhau xây dựng bản làng đẹp giàu.
 |
| Khung cảnh Lễ cúng bến nước của người Ca Dong, tỉnh Quảng Nam |
Những bài cúng với nghi thức lễ cổ truyền lần lượt được thực hiện. Những nghi thức chính trong lễ như: già làng lấy huyết heo hoà vào dòng nước từ đầu nguồn chảy về làng qua những ống lồ ô. Khi nước về máng ở vị trí cây nêu, già làng tiếp tục cắt tiết một con gà để tạ ơn thần linh đã cho nước về với người dân bản làng. Tiếp đó, những người tham gia buộc chỉ đỏ vào tay già làng, với ý nghĩa gửi gắm niềm tin của cả cộng đồng vào chủ Lễ. Già làng dặn dò con cháu và các thành viên trong bản làng phải biết giữ gìn nguồn nước trong lành, phải luôn đoàn kết, yêu thương, đùm bọc nhau.
Sau phần Lễ là phần Hội, người dân tổ chức ăn mừng, đánh cồng chiêng và chúc phúc nhau. Phần Hội diễn ra sôi nổi với nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ truyền thống sôi nổi, kết nối bà con dân bản. Không gian văn hóa lễ hội cũng là một bảo tàng sống lưu giữ và trao truyền những giá trị truyền thống của tộc người Ca Dong tới thế hệ sau.
Nghi lễ cúng máng nước là hoạt động dân gian được lưu truyền qua nhiều thế hệ người Ca Dong, có ý nghĩa nhân văn, thể hiện sự tôn trọng thiên nhiên của người Ca Dong, phản ánh những ước mơ trong sáng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Đồng thời, đã góp phần vào sự đa dạng văn hóa trong bức tranh văn hóa Việt Nam./.