Giữ nét văn hóa đặc sắc "Tết Xíp xí" của người Thái trắng
(ĐCSVN) - Tết "Xíp xí” ở huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La diễn ra hàng năm vào ngày 14/7 âm lịch, là ngày quan trọng để con cháu người Thái trắng thể hiện lòng biết ơn và tưởng nhớ tổ tiên, là dịp để người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ.
Người Thái trắng ở Phù Yên quan niệm Tết “Xíp xí” là ngày con cháu hướng về tổ tiên, là dịp để người lớn dành sự quan tâm, chăm sóc đặc biệt đến thế hệ trẻ. Vì vậy, ở nhiều nơi, đồng bào còn gọi “Xíp xí” là Tết của trẻ con. Ngoài ra, Tết “Xíp xí” còn có ý nghĩa như dịp sơ kết và ăn mừng cho thành quả lao động vất vả trong sáu tháng đầu của một năm. Dịp này, trẻ em không phải chăn trâu, làm việc nhà mà được vui chơi và thoải mái, ăn những gì mình thích.
Tết “Típ xí” của người Thái trắng ở Phù Yên được tổ chức duy nhất trong ngày 14/7 âm lịch. Trong ngày này, gia đình nào cũng có mâm lễ vật để cầu xin sự may mắn cho từng cá nhân, gia đình, dòng họ trong bản. Cầu xin may mắn của trời đất, cầu cho mưa thuận, gió hòa, phù hộ cho dân bản sức khỏe dồi dào để lao động. Cầu mong thần thánh, tổ tiên phù hộ cho con trẻ được mạnh khỏe, hay ăn chóng lớn, không ốm đau bệnh tật.
 |
| Tết “Típ xí” của người Thái trắng ở Phù Yên được tổ chức duy nhất trong ngày 14/7 âm lịch. |
Người Thái trắng lưu truyền rằng, từ ngày xưa, sau khi thu hoạch và cày cấy, trẻ em đua nhau lên rừng thả trâu, người lớn ở nhà làm lễ gác cày bừa, rồi mổ lợn, gà, vịt tổ chức ăn uống linh đình, còn đám trẻ đi thả trâu không được gọi về và cũng không được để phần cỗ cho chúng. Thấy người lớn đối xử bất công, trẻ em buộc mồm trâu vào không cho ăn cỏ, tối về đàn trâu bị đói, cũng giống như lũ trẻ bị đói, không được người lớn quan tâm. Biết rằng đối xử không đúng với bọn trẻ nên người lớn hối hận. Họ thống nhất lấy ngày 14/7 âm lịch hàng năm tổ chức Tết “Xíp xí”, còn được gọi là "Tết trẻ con”.
Ngày Tết "Xíp xí", luôn có mâm lễ vật để cầu xin sự may mắn cho từng cá nhân, gia đình, dòng họ trong bản; Cầu xin may mắn của trời đất mưa thuận, gió hòa, phù hộ cho dân bản sức khỏe dồi dào để lao động; Cầu mong thần thánh, tổ tiên phù hộ cho con trẻ được mạnh khỏe, hay ăn chóng lớn, không ốm đau bệnh tật. Lễ vật cúng gồm: Thịt vịt, thịt gà, thịt lợn hun khói, nạp sườn, cá nướng (Pa pỉnh tộp), nộm rau cải, canh bon, canh chua, khẩu cắm (cơm nếp nhuộm 5 màu hoặc 7 mầu), bánh ít uôi, bánh chưng gù.
 |
| Các hoạt động văn hóa, văn nghệ được tổ chức trong Tết "Xíp xí". |
Tết "Xíp xí" thường không thể thiếu "nhứa tô pết" (thịt vịt), bởi người Thái trắng có quan niệm con vịt gắn bó với đồng ruộng, sông suối, cúng thịt vịt là muốn con vịt ăn hết sâu bọ hại lúa, con vịt mang điều không may mắn, điềm xấu trôi theo dòng nước.
Sau nghi lễ cúng, các thành viên trong gia đình cùng quây quần bên mâm cỗ, chúc nhau những điều tốt đẹp. Đây cũng là dịp để cộng đồng người Thái trắng thể hiện lòng mến khách.
Khách đến nhà đều được đón tiếp nồng hậu và được thưởng thức những món ăn đặc trưng trong ngày Tết "Xíp xí" như cá nướng, gỏi cá, canh bon, canh chua, rêu đá, xôi ngũ sắc, thịt hun khói, nộm da trâu.
Những năm gần đây, huyện Phù Yên, Sơn La đã tổ chức nhiều hoạt động phục dựng nghi lễ Tết "Xíp xí" và tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, ẩm thực... góp phần khơi dậy lòng tự hào, phát huy truyền thống văn hoá của người Thái trắng
Đến với không gian Tết "Xíp xí" mọi người được gặp gỡ, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm sống và làm sống lại những truyền thống văn hóa đặc sắc của dân tộc mình, cầu chúc phúc cho mọi người nhiều may mắn, an lành, sức khỏe.
Với trẻ em dân tộc Thái trắng, Tết "Xíp xí" là một ngày Tết đặc biệt vì ngoài ăn cỗ cùng gia đình các em còn được gói phần những thức ăn ngon nhất để khi rủ nhau đi chăn trâu hoặc chơi các trò chơi sẽ được bầy ra để liên hoan.
Nghi lễ Tết "Xíp xí" góp phần củng cố sự gắn kết, thống nhất giữa các thành viên trong gia đình và cộng đồng, đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Từ đó những yếu tố về văn hóa truyền thống được bảo lưu và kế thừa, giúp các thế hệ sau hiểu được về văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Đây cũng là nghi lễ mang đậm bản sắc tộc người, mang yếu tố tâm linh, nhân văn, gắn kết cộng đồng sâu sắc.
Với những giá trị nhân văn, độc đáo riêng có mang đậm bản sắc tộc người, ngày 9/8/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa “Nghi lễ Tết "Xíp xí" của người Thái trắng huyện Quỳnh Nhai và Phù Yên, tỉnh Sơn La” vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào của riêng cộng đồng người Thái trắng, mà còn là niềm tự hào của nhân dân các dân tộc trong toàn tỉnh Sơn La.
Việc công nhận “Nghi lễ Tết Xíp xí” là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ khẳng định giá trị văn hóa độc đáo của người Thái trắng, mà còn là nguồn động lực để các dân tộc tại Sơn La thêm yêu và tự hào về văn hóa truyền thống của mình, góp phần tăng cường tình đoàn kết dân tộc.
Năm 2024, lần đầu tiên huyện Phù Yên tổ chức lễ hội với quy mô cấp huyện, để chào đón Nghi lễ Tết "Xíp xí” của người Thái trắng huyện Quỳnh Nhai, huyện Phù Yên tỉnh Sơn La vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công bố danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Lễ hội Tết "Xíp xí” năm nay được tổ chức vào ngày 16/8, tại khuôn viên di tích lịch sử Đình Chu, bản Chiềng Hạ, xã Quang Huy với nhiều hoạt động: Lễ cúng Tết "Xíp xí” dân tộc Thái huyện Phù Yên; trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc Thái; thi trình diễn trang phục dân tộc Thái và thi nấu cơm; không gian trải nghiệm bản sắc văn hoá dân tộc Thái và trưng bày sản phẩm địa phương…