Độc đáo nghi lễ Lập tĩnh - lễ đặt tên của người Dao Tiền
(ĐCSVN) - Văn hóa tín ngưỡng của dân tộc Dao Tiền có nhiều nghi lễ quan trọng, như: Lễ tam cấp, thờ y dược lang quân, lễ ngũ kỳ binh mã, Tết nhảy... Trong đó, lễ Lập tĩnh (cấp sắc, đặt tên) là một nghi thức độc đáo.
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền ở xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ được gọi là “Cấp sắc”, hay “Lập tĩnh”. Theo phong tục truyền thống của người Dao Tiền, khi người con trai từ 9 - 12 tuổi trở lên, gia đình phải chuẩn bị tổ chức Lễ cấp sắc cho con, thể hiện trách nhiệm của bố mẹ đối với con cái. Đồng thời mong muốn sau Lễ cấp sắc, người con trai là người trưởng thành, được tổ tiên, làng xóm công nhận, tôn trọng, mọi việc trong cuộc sống luôn may mắn, thuận lợi.
Theo truyền thuyết, xưa người Dao sinh sống ở vùng núi cao, cây cối rậm rạp, bị ma quỷ giết hại bà con, ăn thịt vật nuôi, phá hoại mùa màng. Ngọc Hoàng liền kêu gọi người trần gian cùng với quân nhà trời đánh đuổi ma quỷ để cứu mọi người, nhưng vì người trần không có phép thuật nên đều bị thua. Thấy vậy, Ngọc Hoàng lệnh cho các vị thần tiên truyền phép thuật cho những người đàn ông làm chủ gia đình trong bản, rồi cấp cho một đạo sắc chỉ, phong thầy, để cùng với quân nhà trời trừ yêu quái. Nhờ có sự hiệp lực giữa trời và người mà tất cả ma quỷ đều bị tiêu diệt. Từ đó, để đề phòng ma quỷ quay lại quấy phá, Ngọc Hoàng ban lệnh cấp sắc cho những người đàn ông đã lập gia đình có lòng muốn giúp dân trừ họa. Từ đó, lễ cấp sắc người Dao Tiền ra đời, được duy trì và phát triển cho đến ngày nay.
Ngày làm Lễ Đặt tên là ngày vui của gia đình, dòng họ và cũng là ngày vui của cả bản làng. Nghi lễ bắt buộc gồm có gà, rượu, gạo và 4 con lợn to. Để chuẩn bị cho công việc vào ngày làm lễ chính từ sáng đến chiều, gia đình phải dậy từ 2-3 giờ, đồ hai hông xôi để làm bánh nếp. Mỗi hông xôi khoảng 100 chiếc nhỏ bằng nắm tay được gói bằng lá dong. Gia đình thịt gà và hai con lợn làm cỗ để đãi khách đến chúc mừng.
 |
|
Bé trai mặc trang phục truyền thống khi thực hiện nghi lễ. |
Lễ chính được tổ chức vào ban đêm và kéo dài liên tục đến sáng. Lễ cúng gồm có: áo dài truyền thống, dây buộc lưng, khăn quấn đầu, mũ chào mào, tất cả đều bằng chất liệu thổ cẩm tự dệt cùng một chuông lắc và hai bộ tranh.
Bộ tranh dài có 6 bức treo tường, bộ tranh ngắn có hai bức, để khi làm lễ cúng thầy mo và đứa trẻ sẽ đội lên đầu. Ban thờ chính treo trên tường thẳng cửa ra vào được bày 6 quả bánh nếp, một bát nước, hai cây nến; Dưới ban thờ là hai chiếc bàn nhỏ, mỗi bàn bày 6 bát rượu, một bát nước, ba cây nến và 12 quả bánh nếp.
Hai ông thầy mo có uy tín được mời đến cúng suốt hai ngày hai đêm. Đúng 12 giờ đêm đầu tiên của lễ, đứa bé sẽ phải cùng bố đẻ mình ăn hết 1 con gà. Cái tên được đặt vào lúc một giờ sáng.
Buổi lễ còn có sự chứng kiến của bà con xóm, bản đến chúc mừng đứa trẻ đã có tên; cầu chúc cho trẻ khỏe mạnh, sống lâu, hạnh phúc, con cái đầy đủ và cái tên đã được đặt.
Sau đó, tiếng trống, chiêng, sáo tù và mới được vang lên báo hiệu buổi lễ bắt đầu. Lúc này, thầy mo cùng với đứa trẻ sẽ phải nhẩy chèo liên tục cho tới sáng.
Người ta vừa hát vừa nhảy múa, gọi là hát chào chèo. Điệu hát chào chèo không được hát bất cứ ở đâu, làm đám Lập tĩnh mới được hát. Đó là điệu múa hát mời tổ tiên về chứng giám.
Đến ngày thứ hai, gia đình tiếp tục thịt 2 con lợn đặt lên bàn để cúng. Đêm xuống, các thầy mo thay nhau đọc bài cúng, 6 người gồm 3 nam, 3 nữ cùng nhảy đồng, hát đối. Đây là lễ cúng để tiễn tổ tiên và tiễn ma rừng.
Kết thúc Lễ Đặt tên vào 12 giờ đêm của ngày thứ hai, gia đình chia thịt lợn thành nhiều phần bằng nhau để biếu 4 thầy mo cùng những người giúp việc và khách đến chúc mừng.
Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là sự tổng hợp các loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian, từ thơ ca, âm nhạc, biểu diễn, tạo hình... mỗi thể loại đều gắn liền với câu chuyện, sự tích các vị thần linh.
 |
|
Lễ lập tĩnh được bắt đầu lúc 0 giờ. |
Lễ cấp sắc góp phần minh chứng về nguồn gốc lịch sử hình thành và phát triển của người Dao Tiền nói riêng và của cộng đồng người Dao tỉnh Phú Thọ nói chung, quá trình di cư của người Dao vào Việt Nam. Lễ cấp sắc còn phản ánh sinh động những phong tục, tập quán, đời sống kinh tế của người Dao Tiền trước đây, với các nghi lễ cúng cầu mùa, cúng gọi hồn các loại giống cây trồng, vật nuôi, đến các bài múa, bài hát kể về quá trình lao động, sản xuất để tạo ra các hạt thóc, hạt lúa, các công cụ để làm ra các vật phẩm dâng cúng thần linh. Lễ cấp sắc của người Dao Tiền mang đậm giá trị nghệ thuật, bảo lưu nghệ thuật diễn xướng phong phú (24 điệu múa, các bài hát với 36 làn điệu khác nhau, 24 - 36 câu chuyện); âm nhạc đa dạng về nội dung và hình thức (trống, chiêng, tù và, thanh âm dương); nghệ thuật tạo hình (tranh thờ, cắt giấy đồ mã). Lễ cấp sắc của người Dao Tiền là một biểu tượng văn hóa tổng hợp và phong phú, có giá trị trong việc nghiên cứu văn hóa, lịch sử tộc người, phản ánh nhiều khía cạnh cuộc sống của cộng đồng người Dao Tiền. Lễ cấp sắc luôn đóng vai trò là cầu nối, tăng cường tinh thần đoàn kết, tương thân, tương ái giúp đỡ nhau giữa các thành viên, tạo nên sự cố kết trong cộng đồng.
Với giá trị tiêu biểu trên, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa Lễ cấp sắc của người Dao Tiền vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 258/QĐ-BVHTTDL ngày 22/01/2020./.