Các hồ chứa thủy lợi nhỏ ở Tây Nguyên: Ngòi nổ tiềm tàng trong mùa mưa lũ
(ĐCSVN) - Vào mùa mưa bão, hệ thống các hồ chứa thủy lợi nhỏ ở Tây Nguyên luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn. Sự xuống cấp của các hồ chứa, cùng với biến đổi khí hậu và lượng mưa tăng đột biến, đã biến chúng trở thành những ngòi nổ có thể gây ra thảm họa cho đời sống người dân bất cứ lúc nào.
Hiện nay, hệ thống các hồ chứa thủy lợi nhỏ tại các tỉnh Tây Nguyên, bao gồm Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, và Kon Tum, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước cho nông nghiệp và sinh hoạt. Các tỉnh này có hàng nghìn hồ chứa nhỏ rải rác, với tổng số khoảng 1.200 hồ chứa, trong đó Gia Lai có hơn 300 hồ, Đắk Lắk trên 500 hồ, Đắk Nông và Kon Tum cũng chiếm phần lớn số lượng còn lại.
Tuy nhiên, tình trạng xuống cấp và thiếu đầu tư bảo trì đã trở thành vấn đề đáng lo ngại. Nhiều hồ chứa được xây dựng từ lâu, không được nâng cấp kịp thời khiến khả năng chống chịu với thiên tai kém đi. Sự xuống cấp của đập và hệ thống thoát nước, cùng việc lấp bồi lòng hồ, làm giảm hiệu quả trữ nước và điều tiết lũ.
 |
| Hồ thủy lợi Đắk N'Ting (Đắk Glong, Đắk Nông) bị sạt trượt, phải cảnh báo cấm vào (Nguồn: báo Tuổi trẻ) |
Hiện tại, các hồ chứa này đang đối mặt với nguy cơ mất an toàn trước mùa mưa bão. Khả năng trữ nước của các hồ bị giảm sút do bồi lắng, trong khi cơ sở hạ tầng của đập không đáp ứng được yêu cầu về độ bền vững. Điều này tiềm ẩn nguy cơ vỡ đập hoặc tràn hồ khi gặp phải các trận mưa lớn và lũ quét, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các khu vực xung quanh.
Hơn nữa, mùa mưa tại Tây Nguyên luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ do sự gia tăng bất thường của lượng mưa, đặc biệt là dưới tác động của biến đổi khí hậu. Các hiện tượng thời tiết cực đoan khiến lượng nước dồn về các hồ chứa vượt quá khả năng trữ nước, làm tăng nguy cơ vỡ đập và tràn hồ. Vị trí địa lý của Tây Nguyên với địa hình dốc và nhiều đồi núi càng làm gia tăng khả năng xảy ra lũ quét và sạt lở đất khi mưa lớn kéo dài.
Khi hệ thống hồ chứa thủy lợi nhỏ không được đảm bảo, nguy cơ vỡ đập hoặc tràn hồ trong mùa mưa bão có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Thiệt hại về tài sản là không thể tránh khỏi, từ nhà cửa, phương tiện giao thông đến cơ sở hạ tầng như đường xá, cầu cống bị lũ quét cuốn trôi. Đặc biệt, sản xuất nông nghiệp – lĩnh vực phụ thuộc lớn vào nguồn nước từ các hồ chứa – sẽ chịu tổn thất nặng nề. Các vụ vỡ đập không chỉ cuốn trôi hoa màu mà còn làm mất đất canh tác, gây thiệt hại lâu dài cho người nông dân. Hơn nữa, tính mạng của người dân trong các khu vực hạ lưu cũng bị đe dọa nghiêm trọng, nhất là khi xảy ra tình trạng nước lũ đổ về bất ngờ mà không có các biện pháp cảnh báo kịp thời. Những hậu quả này không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế mà còn để lại tác động lâu dài đối với đời sống của người dân địa phương.
 |
| Người dân trong lòng hồ Krông Pách Thượng chưa di tản hết, hoa màu của họ hay bị ngập mỗi khi mùa mưa đến (Nguồn: báo Tuổi trẻ) |
Thực tế, đã có nhiều sự cố xảy ra tại Tây Nguyên trong quá khứ. Năm 2018, hồ chứa thủy lợi Ea Súp Thượng tại Đắk Lắk bị vỡ do mưa lớn, gây ngập úng nghiêm trọng, thiệt hại hàng trăm héc-ta hoa màu. Tương tự, vào năm 2019, đập thủy lợi Đắk Kar (Đắk Nông) có nguy cơ vỡ khi lượng nước dâng cao, buộc cơ quan chức năng phải sơ tán hàng trăm hộ dân khỏi vùng nguy hiểm. Những sự cố này cho thấy rõ ràng việc không đảm bảo an toàn cho các hồ chứa nhỏ có thể dẫn đến thảm họa không chỉ cho tài sản, mà còn đe dọa tính mạng của người dân.
 |
| Cầu qua tràn bê tông thủy lợi Đắk N'Ting bị xô lệch (Nguồn: báo Tuổi trẻ) |
Đầu tư vào hạ tầng thủy lợi là điều kiện tiên quyết để nâng cao độ an toàn của các hồ chứa nhỏ. Hệ thống thủy lợi hiện tại ở nhiều tỉnh Tây Nguyên đã xuống cấp, thiếu đầu tư dài hạn, và không đáp ứng được nhu cầu thực tiễn. Việc nâng cấp cơ sở hạ tầng, cải thiện chất lượng công trình là yêu cầu cấp bách nhằm giảm thiểu nguy cơ vỡ đập, tràn hồ, và bảo vệ đời sống người dân.
Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực đầu tư, vấn đề tham nhũng hoặc quản lý yếu kém cũng đang đặt ra nhiều thách thức trong công tác giám sát các dự án liên quan đến hồ chứa thủy lợi. Có những trường hợp thi công cẩu thả, không tuân thủ các quy định kỹ thuật, dẫn đến công trình kém chất lượng và không an toàn. Thêm vào đó, việc kiểm soát các dự án thường bị xem nhẹ hoặc lỏng lẻo, dẫn đến sự thiếu minh bạch và hiệu quả. Các cơ quan quản lý cần phải chịu trách nhiệm lớn hơn trong việc xử lý triệt để tình trạng này, nâng cao tính minh bạch và giám sát chặt chẽ, để đảm bảo an toàn cho các hồ chứa cũng như cuộc sống của người dân trong khu vực.
Để giảm nguy cơ mất an toàn của các hồ chứa thủy lợi nhỏ tại Tây Nguyên, cần thực hiện một loạt giải pháp đồng bộ. Trước hết, việc kiểm tra, bảo trì định kỳ và nâng cấp các hồ chứa là rất cần thiết. Cơ quan chức năng cần thường xuyên rà soát, đánh giá tình trạng các công trình thủy lợi, khắc phục kịp thời những hư hỏng, xuống cấp để đảm bảo an toàn trước mùa mưa bão. Các hồ chứa cũ, không còn đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật cần được nâng cấp hoặc thay thế bằng các công trình mới, đạt chuẩn.
Việc ứng dụng công nghệ giám sát tự động là một giải pháp hiện đại, giúp giám sát liên tục tình trạng của các hồ chứa, đồng thời cung cấp cảnh báo sớm về lũ quét, sạt lở. Công nghệ cảm biến và hệ thống cảnh báo tự động sẽ hỗ trợ các cơ quan quản lý theo dõi mực nước, tình trạng đập, từ đó có phương án điều tiết và xử lý kịp thời khi xảy ra sự cố, giúp giảm thiểu thiệt hại.
Đầu tư vào hệ thống thoát lũ và các công trình bảo vệ hồ chứa cũng là một biện pháp quan trọng. Các hạng mục này cần được xây dựng chắc chắn, đảm bảo khả năng thoát nước khi mưa lớn, giảm áp lực lên hồ chứa và ngăn ngừa tình trạng tràn hồ hay vỡ đập. Việc xây dựng các tuyến thoát nước đồng bộ và các công trình gia cố đập cần được ưu tiên trong các kế hoạch phát triển hạ tầng thủy lợi.
Bên cạnh đó, việc tuyên truyền và giáo dục cộng đồng về các biện pháp phòng tránh và ứng phó với sự cố thủy lợi là vô cùng cần thiết. Người dân cần được trang bị kiến thức về cách ứng phó khi xảy ra lũ quét, sạt lở, hay sự cố tại hồ chứa, cũng như được cảnh báo sớm để chủ động di dời đến nơi an toàn. Sự phối hợp giữa chính quyền và người dân sẽ góp phần đảm bảo an toàn cho cả cộng đồng trong các tình huống thiên tai.