Người dựng chân dung Hồ Chí Minh bằng thơ
(ĐCSVN)- Cho đến lúc này, tôi có thể nói rằng: nhà thơ Hải Như là nhà thơ Việt Nam viết nhiều thơ nhất về một người con vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Con người ấy mang tên Hồ Chí Minh. Mở đầu tập thơ và tiểu luận viết về Hồ Chí Minh là bài thơ "Viết về người ". Đấy chính là tuyên ngôn của nhà thơ về những sáng tác của ông về Hồ Chí Minh, một vĩ nhân lịch sử, một người con vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Nhưng đấy chính là cách nhìn của nhà thơ Hải Như về một vĩ nhân trong cách nhìn đặc biệt về một con người.
 |
| Tuyển tập thơ Hải Như viết về Bác |
Viết về Người
Tôi không viết về một nhân vật siêu phàm
Với những câu thơ chải chuốt
Người không cần...
Tôi viết về một con người
Như mỗi - chúng - ta nhưng lại khác chúng ta
Những câu thơ tôi trích ở trên đã làm sáng tỏ toàn bộ tinh thần sáng tạo thơ ca của Hải Như về Hồ Chí Minh. Bài thơ ấy viết tháng 10 năm 1969, chỉ khoảng một tháng sau khi Hồ Chí Minh đã về với thế giới người hiền. Người nằm xuống sau một chặng đường dài đầy gian nan, đầy hy sinh dâng hiến cho độc lập tự do của dân tộc. Thời gian đó, không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới có biết bao những lời ngợi ca Hồ Chí Minh, có biết bao nhà thơ Việt Nam và thế giới viết về Hồ Chí Minh, nhưng Hải Như đã tìm một con đường sáng tạo của riêng mình. Chính điều ấy, thơ của ông đã dựng lên chân dung Hồ Chí Minh một cách giản dị nhất, Việt Nam nhất, ngập tràn tình yêu thương nhưng vô cùng kỳ vĩ. Và cũng chính điều đó ông đã " huyền thoại hoá" một con người bình dị và " Bình dị hoá" một vĩ nhân. Đấy là thành công lớn của nhà thơ Hải Như và đấy cũng là thành công của bất kỳ nhà văn, nhà thơ nào khi viết về một nhân vật vĩ đại của lịch sử, đặc biệt nhân vật lịch sử vĩ đại ấy lại là Hồ Chí Minh.
Các nhà thơ thế giới viết về những vĩ nhân thường là trong cách nhìn của một nhà thơ đối với một nhân vật lịch sử như nhà thơ Mỹ Walt Whitman viết về Tổng thống Abraham Lincoln hay như nhà thơ lớn Mayakovsky viết về Lenin với những câu thơ:
Hôm qua
Sáu giờ năm mươi phút
Đồng chí Lê Nin từ trần .
Và nhà thơ lớn Walt Whitman viết về cái chết của tổng thống vĩ đại Abraham Lincoln:
Nơi ngươi kết thúc chuyến đi, hỡi tinh cầu buồn thảm, ngươi rơi vào trong đêm tối rồi biến mất luôn
Hỡi ngôi sao sáng toàn năng đã lặn xuống ở phương Tây!
Hỡi bóng đêm - Hỡi đêm đau thương đầy nước mắt!
Hỡi ngôi sao lớn đã mất đi
Hỡi bóng đen đã che mất vì sao!
Còn nhà thơ Hải Như viết sự ra đi của Hồ Chí Minh chỉ là một chút chợp mắt, đấy không phải là sự kết thúc, không phải là bóng tối, đấy là ánh sáng và một sự khởi đầu mới của một con người, của một thời đại và của một dân tộc.
"Trăng vào của sổ đòi thơ”
Bác vừa chợp mắt xin chờ trăng ơi!
Chúng ta hãy bước nhẹ chân, nhẹ nữa
Trăng trăng ơi hãy yên lặng cúi đầu...
Trọn cuộc đời Bác có ngủ yên đâu
Nay Bác ngủ, chúng ta canh giấc ngủ!
Sự khác biệt của thơ ca bắt đầu từ đó. Và sự khác biệt của thơ ca được sinh ra từ sự khác biệt của những nhân vật lịch sử mà tôi vừa nói đến. Sứ mệnh lịch sử của các vĩ nhân mà tôi đề cập đều giống nhau vì tự do cho con người, cho dân tộc họ và cho nhân loại. Nhưng con đường để đi tới sứ mệnh đó khác nhau và đặc biệt là cuộc đời của mỗi nhân vật lịch sử đó khác nhau. Trong suốt cuộc đời mình, Hồ Chí Minh đã bước xuống với nhân dân cần lao, đau khổ. Người sống trong đời sống của nhân dân mình, nghĩ trong suy nghĩ của nhân dân mình, khát vọng trong khát vọng của nhân dân mình và sống trọn đời mình cho nhân dân mình. Nhà thơ Hải Như thấu hiểu điều đó, nhận ra điều đó và cất tiếng về điều đó.
Trước Hải Như, hầu hết các nhà thơ Việt Nam viết về Hồ Chí Minh chủ yếu trong tinh thần của những đứa con viết về Người cha già của dân tộc đầy thương nhớ và kính yêu. Nhưng khi nhà thơ Hải Như viết về Hồ Chí Mình thì thơ ca viết về Hồ Chí Minh đã thay đổi. Hải như viết về Hồ Chí Minh từ hai vị thế, từ hai tinh thần: thứ nhất là một người con viết về một người cha già dân tộc. Thứ hai là một nhà thơ viết về một vĩ nhân. Chỉ bằng hai cách này, ông mới nói về Hồ Chí Minh một cách trọn vẹn nhất. Chỉ từ hai tinh thần đó, Hồ Chí Minh mới hiện ra đầy đủ với tất cả những phẩm chất cao đẹp nhất và tư tưởng lớn lao nhất của Người. Từ một người "cha già" với tình yêu con người sâu thẳm và vô bờ bến, với sự che chở mọi kiếp phận, với một cuộc sống bình dị lạ thường, với sự dâng hiến không mệt mỏi cho con người như thế mới trở thành một vĩ nhân và từ một vĩ nhân ấy mới được cả dân tộc gọi là cha già. Walt Whitman viết về cái chết của Tổng thống Lincohn và coi đó là sự chấm hết của một nhân vật lịch sử. Nhưng Hải Như viết về sự vĩnh hằng của Hồ Chí Minh sau cái chết của Người. Sự vĩnh hằng của Hồ Chí Minh không phải nằm trong sự ngợi ca, trong những tượng đài mà nằm trong trái tim của các thế hệ người Việt Nam và trong tư tưởng của Người, trong sự dâng hiến của Người cho dân tộc và trong cuộc đời giản dị và nhân ái của Người cho mỗi con người bị áp bức trên thế giới. Đặc biệt, con người Hồ Chí Minh, tư tưởng Hồ Chí Minh vẫn là người cảm hứng sống cho con người Việt Nam hôm nay, vẫn là nguồn cảm hứng sáng tạo cho văn nghệ sỹ Việt Nam hôm nay và mãi mãi về sau và vẫn là lẽ sống cho những người Cộng sản Việt Nam.
Trong toàn bộ sáng tác của mình về Hồ Chí Minh, nhà thơ Hải Như đi tìm điều lớn lao nhất trong con người Hồ Chí Minh mà chỉ các Vị Thánh mới chứa đựng điều ấy. Đó là tình yêu con người vô bờ bến. Chính vì lẽ đó mà nhà thơ Hải Như đã gọi Hồ Chí Minh là "Nhà nhân ái" Hồ Chí Minh. Bài thơ "Chúng cháu canh giấc ngủ bác Hồ ơi": Hải Như dựng lên chân dung Hồ Chí Minh giản dị, gần gũi và ngập tràn tình yêu thương của một người cha và tràn ngập hào quang của một vị thánh.
Nhà thơ Hải Như khám phá sự vĩ đại của Hồ Chí Minh từ những điều bình dị nhất của một con người: một bữa ăn sáng, chiếc áo bông sờn Người mặc, đôi dép Người đi, những loài hoa Người trồng, những chuyến thăm một công trường, một gia đình, tặng ảnh các chiến sỹ thi đua cho phóng viên nước ngoài, những nỗi buồn của Người, niềm vui của Người khi gặp một người bạn cũ, nỗi nhớ của Người về một ngõ nhỏ ở Paris…Khi nhà thơ Hải Như viết: " Miền Nam sau hai năm sạch bóng quân thù/ Sao vẫn có người bỏ Tổ quốc ra đi?", nhà thơ đã cho người đọc cảm nhận trong sâu thẳm lòng mình nỗi đau đớn vô tận của Hồ Chí Minh . Người đã chiến đấu cả đời mình cho độc lập, tự do của dân tộc. Nhưng khi đất nước được độc lập, tự do lại có người bỏ đi. Câu hỏi ấy là câu hỏi đặt ra cho tất cả những người Việt Nam đang sống. Câu hỏi ấy chứa đựng tình yêu thương lớn lao, sâu thẳm đối với đồng bào. Câu hỏi đó làm cho tất cả những người Cộng sản ở mọi vị trí của mình phải trả lời. Chỉ khi trả lời được câu hỏi đó thì độc lập, tự do cho người Việt Nam mới thực sự trọn vẹn và trái tim con người Hồ Chí Minh mới hết dày vò, đau đớn. Thơ ca là vậy. Thơ ca mở ra những điều lớn lao và sâu thẳm từ những điều giản dị tận cùng.
Trong lời tự sự của mình, nhà thơ Hải Như nói: "Viết về Người, tôi không viết về một nhân vật siêu phàm. Với những câu thơ chải chuốt. Người không cần. Và trước hết đó không phải công việc thơ tôi". Làm thơ về Bác, tôi viết về một con người "như mỗi chúng ta nhưng lại khác chúng ta", tôi không muốn thần thánh hóa lãnh tụ. Bởi theo tôi, lãnh tụ trước hết cũng là một con người rất gần gũi với số đông quần chúng". Bởi thế, khi đưa người thân về thăm quê Bác ở làng Sen, nhà thơ Hải Như viết: " Em hãy ngồi hẳn xuống thềm, chỗ Bác mới ngồi đây/ Thềm đất mịn xưa Người ngồi với mẹ". Tôi đã không kìm được nước mắt khi đọc hai câu thơ hết đỗi bình dị về một điều bình dị của con người Hồ Chí Minh, của vĩ nhân Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh sống như mọi con người trên thế gian này và Người trở nên vĩ đại vì điều ấy. Người không phải là một vị Thánh từ trời cao bước xuống. Người là một con người biết đứng lên từ bóng tối cuộc đời với trái tim nhân ái vô bờ và hành động cho con người theo tiếng gọi của trái tim đó. Đấy chính là Hồ Chí Minh và đấy chính là vẻ đẹp riêng biệt trong thơ Hải Như viết về Người.
Khi viết về Hồ Chí Minh, nhà thơ Hải như đã gửi đi một thông điệp như một cảnh báo, một dự báo. Xin đọc bài thơ Không đáng sợ kẻ thù trước mặt.
Không đáng sợ kẻ thù trước mặt
Ta hãy tự trả lời ta - Bạn hỡi
Khi ta vui
Và cả lúc ta buồn
Tâm hồn ta có trong sáng đẹp hơn
Trước phút đi xa Bác Hồ căn dặn
Không đáng sợ kẻ thù trước mặt
Sợ nhất
Kẻ thù ẩn náu trong ta !
Bây giờ trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng của Đảng, chúng ta càng thấy sự nguy hiểm và đáng sợ của ‘’Kẻ thù ẩn náu trong ta!’’. Cả cuộc đời Hồ Chí Minh là tấm gương sáng chói cho chúng ta đi theo, tất cả mọi lời dạy của Người với những ‘’đầy tớ của nhân dân’’ là biển chỉ đường cho lẽ sống của mỗi con người và cho toàn dân tộc. Tôi không thể và không cần thiết trích dẫn trong bài biết này tất cả những câu thơ, những bài thơ hay, đầy sức lan tỏa của nhà thơ Hải Như. Chúng ta hãy đọc tập thơ và tiểu luận này, chúng sẽ nhận ra con người Hồ Chí Minh giản dị như một người trong gia đình chúng ta, như một người cần lao trong thế giới cần lao lại vừa nhận ra một vĩ nhân đã sống cùng chúng ta, đi cùng chúng ta trên con đường về phía ánh sáng.