Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, nền văn hóa dân tộc Ê Đê rực rỡ như một khúc trường ca về con người và cuộc sống. Trong đó, tục “bắt chồng” của các cô gái Ê Đê là một dấu ấn đặc biệt, phản ánh sâu sắc chế độ mẫu hệ, lan tỏa những giá trị nhân văn về tình yêu, trách nhiệm và sự hòa hợp gia đình.

Trong đời sống hôn nhân của người Ê Đê, khi một cô gái cảm mến một chàng trai, cô sẽ chủ động thưa chuyện với cha mẹ để nhờ mai mối. Trong quá trình tìm hiểu và tiến tới hôn nhân, người Ê Đê trải qua nhiều phong tục truyền thống in đậm bản sắc văn hóa của tộc người. Trong các nghi lễ đó, lễ hỏi chồng là một nghi lễ độc đáo được người Ê Đê trang trọng tổ chức với sự tham gia của cả cộng đồng.

Lễ vật sử dụng trong lễ hỏi chồng giản dị và ý nghĩa gồm: Ché rượu cần, gà trống, vòng đồng - biểu tượng cho sự gắn kết và tấm lòng thành kính. Lễ hỏi chồng không chỉ là nghi thức khởi đầu cho một mối lương duyên, mà còn đề cao vai trò của người phụ nữ trong xã hội của người Ê Đê, đặc biệt là ý nghĩa vun đắp hạnh phúc gia đình.

Bao đời nay, dưới mái nhà rông người Ê Đê, truyền thống mẫu hệ vẫn được gìn giữ như một mạch nguồn văn hóa bất tận, nơi người mẹ được tôn vinh với công lao sinh thành, nuôi dưỡng, và con cháu luôn mang họ mẹ như một biểu tượng thiêng liêng về tình mẫu tử.

Theo tập tục hôn nhân của người Ê Đê, khi một cô gái đem lòng thương mến chàng trai, cô sẽ bày tỏ tâm tư với cha mẹ để nhờ người mai mối dạm hỏi. Người mai mối, được gọi là Pô buh kông, đại diện của nhà gái là người có uy tín với cộng đồng, am hiểu luật tục, có khả năng giao tiếp, sẽ mang lễ vật, dẫn đầu đoàn nhà gái đến nhà trai hỏi chồng cho cô gái Ê Đê.

Dưới mái nhà rông, đôi trai gái Ê Đê lặng lẽ chờ ngày ăn hỏi, ánh mắt họ mang niềm tin yêu sâu sắc, tràn trề hy vọng như thể những lời hứa hẹn đã được khắc vào dòng chảy bất tận của văn hóa và truyền thống.

Pô buh kông - ông mai mối trong lễ hỏi chồng của người Ê Đê.

Pô buh kông, người mai mối, không chỉ đại diện cho nhà gái mà còn là cầu nối văn hóa, mang trong mình uy tín cộng đồng và sự am hiểu luật tục sâu sắc. Với lễ vật trên tay và lời nói khéo léo, ông dẫn đầu đoàn nhà gái đến nhà trai, mở ra một nghi thức trang trọng, kết nối hai gia đình trong niềm hân hoan và truyền thống đậm đà của người Ê Đê.

Cô gái Ê Đê, trong bộ váy thổ cẩm rực rỡ, e ấp nhưng đầy kiêu hãnh, mang theo lễ vật và tấm lòng chân thành. Mỗi bước chân trên hành trình đi hỏi chồng không chỉ là khởi đầu cho hạnh phúc lứa đôi mà còn là sự tiếp nối thiêng liêng của truyền thống mẫu hệ, đậm đà bản sắc dân tộc.

Lễ cưới của người Ê Đê gồm bốn giai đoạn chính: Lễ hỏi, lễ thỏa thuận thủ tục “gửi dâu”, lễ rước rể, và lễ cưới chính thức. Trong lễ hỏi, hai gia đình trao đổi lễ vật gồm ché rượu, gà, vòng đồng và thực hiện nghi lễ trao vòng để đánh dấu cam kết.

Nghi thức trao thổ cẩm trong lễ hỏi chồng người Ê Đê.

Tiếp theo, gia đình nhà gái sẽ thực hiện nghi thức “gửi dâu” - một thử thách đòi hỏi đức hạnh, tấm lòng chung thủy, tinh thần chịu thương chịu khó của người con gái Ê Đê với gia đình nhà chồng và người bạn đời. Thời gian thử thách này kéo dài từ vài tháng đến cả năm, khoảng thời gian này giúp hai bên gia đình thấu hiểu và gắn bó nhau hơn. Đến khi chàng trai trao vòng đồng – tín vật định tình, cũng là lúc cô gái chính thức bước vào cuộc sống hôn nhân.

Sau thời gian gửi dâu, nếu người con trai không đồng ý thì nhà trai làm một lễ nhỏ mời nhà gái đến dự để từ chối và tỏ lòng tôn trọng nhưng vẫn duy trì sự hòa thuận với nhau. Nếu nhà trai chấp thuận, chàng trai mới trao vòng đồng cho cô gái và đồng ý cho nhà gái làm lễ rước rể (Tuhan).

Dưới mái nhà rông, hai gia đình Ê Đê ngồi quây quần, cùng bàn bạc công việc cưới hỏi cho đôi trai gái. Tiếng nói cười xen lẫn sự trang trọng, từng lời trao đổi thấm đượm tình thân và sự tôn trọng, như một khúc hát đẹp dệt nên từ truyền thống mẫu hệ thiêng liêng.

Bên cây cột nêu rực rỡ sắc màu, ché rượu cần nghiêng đầy hương vị đất trời Tây Nguyên, từng ngụm rượu thấm đẫm tình thân. Trong lễ hỏi chồng của người Ê Đê, men rượu nồng hòa cùng tiếng cười nói vui tươi, kết nối hai gia đình bằng niềm hân hoan và nét đẹp thiêng liêng của truyền thống.

Nét thú vị là, đôi khi nếu gia đình nhà gái giàu có, nhà trai thách cưới rất cao. Có khi nhà gái phải lễ cho cha chàng trai một con trâu, cho mẹ chàng trai tám bát đồng, tám vòng đồng, một chăn đắp… Khi nhà gái lo đủ lễ vật thách cưới thì hôn lễ được tổ chức.

Cô gái Ê Đê "bắt chồng" .

Khi được nhà trai chấp thuận, lễ rước rể (Tuhan) sẽ được nhà gái tổ chức long trọng, đây cũng là ngày hội của cả buôn làng. Cô gái Ê Đê, ánh mắt lấp lánh niềm tin và khát khao niềm hạnh phúc, tựa như cánh chim bay về tổ ấm. Mỗi bước chân của cô không chỉ mang theo tấm lòng thủy chung, mà còn là sức mạnh của truyền thống, khắc sâu nét đẹp văn hóa và niềm tự hào của dân tộc trong từng nghi thức thiêng liêng.

Khi đoàn đến cổng, nhà trai giả vờ níu kéo chú rể, bày tỏ sự lưu luyến, tạo không khí cảm động nhưng đậm chất vui tươi. Còn nhà gái sẽ cho quà, cho vòng đồng, hay gùi, ché… để nhà trai không cản nữa. Những màn níu kéo “giả vờ” từ nhà trai làm không khí thêm phần vui nhộn, tạo nên nét độc đáo của tục lệ này.

Cô gái Ê Đê trong nghi lễ bắt chồng.

Trên đường về nhà gái, đoàn rước thường vui chơi múa hát, với nghi thức té nước vào chú rể - một lời chúc phúc, mong đôi uyên ương luôn sung túc, ấm no, cuộc sống hôn nhân viên mãn.

Nghi thức té nước chúc phúc của người Ê Đê.

Lễ cưới – là khoảnh khắc thiêng liêng nhất khi hai gia đình chính thức kết nối. Nghi lễ quan trọng này do nhà gái đứng ra tổ chức, sau nghi lễ, chú rể sẽ ở nhà vợ, và con cái sinh ra mang họ mẹ – dấu ấn sâu sắc của chế độ mẫu hệ Ê Đê. Vòng đồng được trưởng họ hai bên trao tặng cặp vợ chồng trẻ, như một lời chúc phúc trường tồn.

Lễ cưới thường kéo dài hai ngày, được tổ chức tại nhà gái. Sau lễ, chú rể chuyển về sống cùng gia đình nhà vợ, và con cái mang họ mẹ. Cuộc hôn nhân được tuyên bố chính thức thông qua nghi lễ trao vòng đồng, với lời chúc phúc từ trưởng họ dành cho đôi vợ chồng trẻ.

Lễ cưới của người Ê Đê diễn ra trong không gian tràn ngập tiếng cười, nơi tình thân và truyền thống hòa quyện.

Nghi thức trao vòng đồng của người Ê Đê.

Dưới mái nhà rông ấm cúng, không gian lễ cưới của người Ê Đê tràn ngập tiếng cười nói vui vẻ, ánh lửa bập bùng từ bếp lửa cổ truyền hòa cùng hương rượu cần nồng nàn. Mỗi lời trao đổi, mỗi ánh mắt lấp lánh đều thấm đẫm tình thân và sự trang trọng, tạo nên một khung cảnh đầm ấm, kết nối hai gia đình trong không khí thiêng liêng của tình yêu và truyền thống.

Sau lễ cưới, chàng trai Ê Đê phải về nhà vợ ở, con sinh ra phải theo họ mẹ, Lúc này, trưởng họ sẽ đại diện hai gia đình tuyên bố cuộc hôn nhân được chấp nhận theo luật tục, rồi ông đưa chiếc vòng đồng cho đôi vợ chồng trẻ chạm tay vào để chúc phúc vợ chồng sống hạnh phúc trọn đời bên nhau.

Đôi bạn trẻ người Ê Đê rạng ngời hạnh phúc, như hai dòng suối trong vắt hòa quyện, thấm đẫm những giá trị thiêng liêng của tình yêu và văn hóa dân tộc.

Tục “bắt chồng” của người Ê Đê là bài ca về quyền tự chủ, sự bình đẳng và trách nhiệm trong tình yêu. Mỗi nghi thức lễ đều chất chứa hồn cốt văn hóa mẫu hệ, vừa gìn giữ truyền thống, vừa gợi mở những bài học nhân văn. Đó là minh chứng cho sự hòa quyện giữa tình cảm cá nhân và trách nhiệm với cộng đồng, làm nên một Tây Nguyên đậm đà bản sắc và mãi trường tồn trong bức tranh văn hóa Việt Nam nhiều sắc mầu./.