Giai điệu đất trời trong nhịp trống đôi của người Chăm H’roi
(ĐCSVN) - Trên vùng đất Bình Định đầy nắng gió, tiếng trống đôi Chăm H’roi vang lên như lời kể của đất trời, mang theo bao âm hưởng hào hùng, sâu lắng. Đây không chỉ là nhạc cụ truyền thống mà còn là biểu tượng văn hóa, linh hồn sống động của người Chăm H’roi - một cộng đồng gắn bó chặt chẽ với thiên nhiên và tín ngưỡng tâm linh.
Trống đôi Chăm H’roi bao gồm hai loại chính: Trống cái với âm vang mạnh mẽ, trầm hùng, và trống con với thanh âm cao vút, linh hoạt. Sự kết hợp giữa hai nhịp điệu này tạo nên bản hòa tấu độc đáo, như một cuộc đối thoại giữa đất trời và con người.
Những chiếc trống được chế tác từ gỗ mít, cẩm lai hay các loại gỗ quý, với mặt trống làm từ da trâu căng chặt, mang lại âm thanh sống động. Nghệ nhân người Chăm không chỉ tỉ mỉ trong từng công đoạn chế tác mà còn thực hiện các nghi thức tâm linh, gửi gắm vào trống đôi linh hồn của núi rừng và niềm tin vào sự che chở của thần linh.
Trong các lễ hội lớn như lễ cầu mưa hay lễ mừng lúa mới, tiếng trống dẫn nhịp cho những điệu múa sôi động, tái hiện cuộc sống lao động, săn bắn và tín ngưỡng của người Chăm H’roi. Những bước chân mạnh mẽ hòa quyện với nhịp trống, cùng với tiếng chiêng, tiếng cồng tạo nên một không gian âm nhạc rộn ràng, tái hiện hình ảnh cuộc sống lao động và văn hóa tín ngưỡng của người Chăm.
 |
| Nghệ thuật trống đôi góp phần tạo nên chỉnh thể vẻ đẹp văn hóa trong lễ hội cầu mưa của người Chăm H’roi. |
Nhịp trống vang xa – kết nối đất trời
Nhịp trống đôi Chăm H’roi là sự hòa quyện kỳ diệu giữa thiên nhiên và con người, nơi âm nhạc trở thành cầu nối linh thiêng giữa thế giới vật chất và tâm linh. Trong các lễ hội quan trọng như lễ cầu mưa hay lễ mừng lúa mới, múa trống không chỉ là một màn biểu diễn nghệ thuật, mà còn là nghi thức cầu mong mùa màng bội thu và cuộc sống bình an. Mỗi nhịp trống, mỗi bước nhảy của vũ công đều gắn liền với nhau, tạo nên một bản hòa tấu sống động, hòa quyện giữa âm nhạc và hình thể.
Chơi trống đôi đòi hỏi sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ thuật và cảm xúc. Người nghệ nhân thường đứng đối diện nhau, dùng tay hoặc dùi gỗ để gõ lên mặt trống, tạo nên âm thanh hòa quyện, sâu lắng. Trống cái đóng vai trò nền tảng, với nhịp điệu vững chãi, mạnh mẽ như tiếng sấm động trời. Trái lại, trống con nhẹ nhàng, uyển chuyển, như dòng suối róc rách giữa rừng xanh, tạo ra sự phong phú, đa dạng cho bản hòa tấu. Hai loại trống này bổ trợ lẫn nhau, hòa quyện vào nhau để dẫn dắt cộng đồng vào không gian thiêng liêng, ấm áp của những nghi lễ.
Sự hòa hợp giữa hai người chơi trống là điểm nhấn độc đáo của trống đôi Chăm H’roi, đòi hỏi một sự ăn ý tuyệt đối. Mỗi nhịp trống không chỉ là âm thanh mà còn là tâm tư, tình cảm và tinh thần của người nghệ sĩ. Để chơi trống đôi, người nghệ nhân không chỉ cần có kỹ thuật điêu luyện mà còn phải có sự đồng điệu cảm xúc, cảm nhận từng nhịp điệu. Sự kết hợp giữa tay và tâm của người nghệ nhân tạo ra một câu chuyện âm nhạc chân thực, kể lại cuộc sống và tâm hồn của người Chăm H’roi qua từng cú đánh trống.
Điều đặc biệt nhất trong múa trống đôi là hình thức song tấu – đánh đối đáp giữa hai người chơi. Khi sự đồng điệu xuất hiện, âm trống và điệu múa hòa quyện cùng nhau, tạo nên một vẻ đẹp mềm mại, du dương. Tuy nhiên, khi thiếu sự ăn ý, âm trống trở nên đốp chát, gay gắt, như là lời biểu hiện của sự căng thẳng hay bất hòa trong cộng đồng.
Trống Kơ-toang, cũng là một loại nhạc cụ cổ xưa, được chế tác từ thân cây khoét rỗng và bịt da ngựa hoặc da bò, là nhạc cụ chính trong múa trống đôi. Âm thanh của trống đôi hòa quyện cùng tiếng chiêng, cồng xướng tạo thành một bản giao hưởng nhịp nhàng, pha trộn giữa sự hào hùng và lãng mạn, cuốn hút các thanh niên nam nữ tham gia vào những điệu múa sôi động.
Các động tác múa trống đôi mô phỏng hình dáng và bước chạy nhảy của muông thú, kết hợp cùng tiếng chiêng, cồng, tiếng trống lúc mạnh mẽ, lúc nhẹ nhàng, lúc nhịp nhàng, lúc lại dồn dập. Những âm thanh ấy không chỉ để thể hiện sự sống động, mà còn gửi đến các vị thần linh lời cầu an, cầu phúc, cầu sức khỏe cho cả cộng đồng.
Di sản sống trong nhịp đập hiện đại
Trong các lễ hội dài ngày của người Chăm, trống đôi có thể được biểu diễn suốt ngày đêm, với từng cặp nghệ nhân thay phiên nhau biểu diễn, giữ nhịp điệu lễ hội luôn sôi động và bền bỉ. Tiếng trống đôi không chỉ gắn kết cộng đồng mà còn làm sống lại những hình ảnh lao động, săn bắn và các nghi thức tâm linh của dân tộc.
 |
| Múa trống đôi là cách hai người nói chuyện đối đáp, một người nêu câu hỏi và người cùng chơi đối đáp, tiếng trống thay cho lời, điệu múa nói lên cách ứng xử. |
Tiếng trống đôi Chăm H’roi vang vọng không chỉ là âm thanh của nghệ thuật, mà là lời mời gọi kết nối con người với thần linh, tổ tiên và thiên nhiên. Mỗi nhịp trống là một cuộc đối thoại giữa nghệ nhân và thế giới vô hình, gửi gắm tâm tư và cầu mong sự che chở từ các đấng siêu nhiên. Nhịp trống cái vang dội, mạnh mẽ như tiếng gọi từ trời cao, trong khi trống con linh hoạt, uyển chuyển như dòng suối vỗ về, tạo nên một bản giao hưởng đặc biệt, dẫn dắt tâm hồn người nghe vào một không gian vừa linh thiêng vừa ấm áp.
Tiếng trống đôi Chăm H’roi cũng chính là nhịp cầu nối liền quá khứ và hiện tại, là sợi dây vô hình kết nối các thế hệ người Chăm H’roi. Trong những dịp lễ hội như lễ cầu mưa hay lễ mừng lúa mới, tiếng trống không chỉ là lời mời gọi sự bảo vệ từ thần linh, mà còn là lời nhắc nhở về lòng biết ơn đối với tổ tiên, về sự hòa hợp với thiên nhiên.
Trống đôi Chăm H’roi không chỉ là nhạc cụ, mà là biểu tượng của tâm hồn, niềm tin và khát vọng. Trong mỗi tiếng trống, người nghe không chỉ cảm nhận âm thanh, mà còn hình dung được những ngọn núi, cánh rừng, và dòng suối – nơi văn hóa và đời sống tâm linh của người Chăm H’roi đã nở hoa và tồn tại qua hàng trăm năm.
Trước những biến đổi không ngừng của thời đại, nghệ thuật trống đôi Chăm H’roi vẫn được cộng đồng người Chăm H’roi và các tổ chức văn hóa địa phương nỗ lực gìn giữ và phát huy. Các nghệ nhân cao niên tận tụy truyền dạy cách chơi trống và múa truyền thống cho thế hệ trẻ, giúp duy trì dòng chảy văn hóa. Những chương trình biểu diễn trống đôi tại các lễ hội lớn như lễ hội Katê hay các sự kiện quảng bá văn hóa Bình Định đã đưa âm vang nhịp trống vượt khỏi ranh giới vùng miền, lan tỏa đến khán giả khắp cả nước.
Không chỉ là một di sản quý báu, trống đôi Chăm H’roi còn là nhịp cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người với thần linh và thiên nhiên. Từng nhịp trống không chỉ đơn thuần là âm thanh mà còn chất chứa niềm tự hào văn hóa, khát vọng sống và lòng tri ân sâu sắc của người Chăm H’roi. Bảo tồn nghệ thuật trống đôi Chăm H’roi không chỉ là gìn giữ một nhạc cụ, mà còn là lưu giữ bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc, để tiếng trống mãi ngân vang, hòa quyện với đất trời Việt Nam./.