Xây dựng sản phẩm du lịch đường sông mang tính đặc trưng, nổi trội
(ĐCSVN) - Mặc dù còn nhiều hạn chế, khó khăn khiến du lịch đường sông chưa phát triển tương xứng với tiềm năng, nhưng đây vẫn được cho là một loại hình du lịch còn nhiều dư địa để phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới.
Việt Nam có mạng lưới sông ngòi phong phú với hơn 2.360 con sông lớn nhỏ có tổng chiều dài khoảng 41.900km, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch đường sông. Từ miền Bắc đến miền Nam, mỗi vùng sông nước đều có nét đặc trưng riêng về cảnh quan và văn hóa, tạo nên sự đa dạng cho sản phẩm du lịch. Cùng với đó, nhiều di tích lịch sử, làng nghề truyền thống và danh lam thắng cảnh nằm dọc các tuyến sông, tạo điều kiện phát triển du lịch văn hóa - lịch sử. Các khu vực sông nước có hệ sinh thái phong phú, là cơ sở để phát triển du lịch sinh thái và bảo tồn thiên nhiên.
Trong đó, sông Hồng của khu vực phía Bắc được biết đến là dòng sông Mẹ - nơi khởi nguồn của nền văn minh lúa nước, nguồn cội của các tục thờ, tín ngưỡng dân gian như tín ngưỡng thờ Mẫu, tín ngưỡng thờ Đức thánh Chử Đồng Tử và là nơi hình thành các ngôi làng Việt cổ như Bát Tràng, Đường Lâm, Đông Ngạc... Sông Hương (Thừa Thiên Huế) là đại diện tiêu biểu của miền Trung, với những đền đài, lăng tẩm, cung điện phản ánh nét vàng son một thuở của triều Nguyễn nằm dọc hai bên bờ sông. Ở phía Nam, sông Cửu Long với hệ thống sông ngòi chằng chịt tạo nên những cù lao màu mỡ, cho những miệt vườn cây trái tươi xanh và những chợ nổi mang nét đặc trưng không thể trộn lẫn; trong đó phải kể đến chợ nổi Cái Răng (thành phố Cần Thơ) với những nét văn hóa sinh hoạt, giao thương trên thuyền độc đáo.
Chợ nổi trên sông mang nét đặc trưng không thể trộn lẫn. |
Ngoài ra, Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương phát triển sôi động nhất về du lịch đường sông khi sở hữu 101 tuyến giao thông vận tải đường thủy với tổng chiều dài 913km. Trên cơ sở lợi thế ấy, Thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng hơn 60 chương trình du lịch đường thủy với nhiều hình thức hấp dẫn và các loại hình tàu đa dạng, đáp ứng được nhu cầu của nhiều đối tượng khách. Trong hai năm 2023 - 2024, doanh thu du lịch đường thủy ở Thành phố Hồ Chí Minh đạt khoảng 300 tỷ đồng/năm.
Đặc biệt, một trong những mô hình thành công về khai thác du lịch trên sông là dòng sông Nho Quế (Hà Giang). Trước đây thuyền di chuyển trên sông Nho Quế về cơ bản chỉ là một loại hình giao thông vận tải để vận chuyển hành khách và hàng hóa từ điểm này đến điểm khác. Tuy nhiên chính quyền địa phương đã nhìn thấy tiềm năng phát triển du lịch vì cảnh quan ven sông của Hà Giang có một vẻ đẹp, sự thu hút khác thường; sau đó đã cho triển khai thí điểm sản phẩm đầu tiên là đoạn sông Nho Quế khu vực dưới đèo Mã Pì Lèng. Tỉnh Hà Giang đã gắn tour du lịch đi thuyền trên sông Nho Quế để du khách ngắm cảnh hùng vĩ của Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn, ngồi thuyền lướt nhẹ trên dòng sông ở độ cao hơn 1.000m so mực nước biển giữa vùng cao núi đá. Du khách cũng được ngắm hệ đa dạng sinh học, rừng nguyên sinh trên đá và nhiều loại động thực vật như khỉ vàng và nhiều loại chim thú khác. Sau khi triển khai tour du lịch trên sông Nho Quế, kết quả về mặt kinh tế và xã hội đều vượt xa sự mong đợi của chính quyền và người dân nơi đây. Cụ thể với 51 thuyền hoạt động chở khách tham quan năm 2023 đã thu về 33 tỷ đồng. Năm 2023 Hà Giang đón hơn 3 triệu lượt khách du lịch và có đến hơn 2 triệu du khách muốn trải nghiệm được đi thuyền trên sông Nho Quế.
Tuy nhiên, bên cạnh tiềm năng to lớn, du lịch đường sông Việt Nam cũng phải đối mặt với không ít thách thức do phát triển chậm, bỏ phí tài nguyên. Đó là hạ tầng giao thông đường thủy, cảng tàu du lịch còn thiếu và xuống cấp, gây khó khăn cho việc đón tiếp và phục vụ khách. Theo thống kê năm 2024, Việt Nam có 25 cảng tàu du lịch đạt tiêu chuẩn, tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng... Trong khi đó, nhiều địa phương có tiềm năng về du lịch đường sông lại thiếu các bến cảng, cầu tàu đạt chuẩn, không đáp ứng được nhu cầu đón các tàu du lịch lớn; tình trạng ô nhiễm môi trường trên các dòng sông, việc khai thác quá mức tài nguyên du lịch mà không chú trọng bảo vệ môi trường dẫn đến tình trạng suy thoái tài nguyên, ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển bền vững...
Một yếu tố quan trọng để du lịch đường sông thu hút du khách là sản phẩm và dịch vụ, nhưng đây cũng là hạn chế tồn tại trong nhiều năm qua. Có thể thấy, sản phẩm du lịch đường sông ở các địa phương hiện còn khá đơn điệu khi chỉ dừng ở việc đi tàu và tham quan, ngắm cảnh. Chất lượng dịch vụ trên tàu cũng như tại các điểm đến chưa cao, chưa đáp ứng được nhu cầu của dòng khách cao cấp...
Hiện nay, du lịch đường sông ở Việt Nam vẫn chưa có một chiến lược hay phát triển tổng thể và dài hạn. Các hoạt động du lịch thường mang tính tự phát, manh mún, thiếu sự liên kết giữa các địa phương, dẫn đến việc khai thác không hiệu quả, dịch vụ nghèo nàn và giảm sức hút đối với du khách. Tình trạng ô nhiễm môi trường ở một số khu vực sông không chỉ làm suy giảm giá trị cảnh quan mà còn gây khó khăn cho việc phát triển du lịch.
Điều đáng quan tâm là các địa phương thiếu sự liên kết trong phát triển du lịch đường sông. Các tuyến du lịch đường sông trên sông Mê Kông hay sông Hồng đều có thể trở thành sản phẩm hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, do mỗi địa phương lại có chiến lược phát triển riêng, việc thiếu sự hợp tác và chia sẻ thông tin giữa các tỉnh, thành đã dẫn đến nhiều hạn chế trong việc xây dựng các sản phẩm du lịch liên vùng hấp dẫn. Các tour du lịch hiện nay thường chỉ dừng lại ở việc khám phá một địa phương, mà chưa khai thác hết tiềm năng của cả một vùng rộng lớn. Điều này làm giảm sức hấp dẫn của du lịch đường sông đối với những du khách mong muốn trải nghiệm đa dạng văn hóa và cảnh quan thiên nhiên.
Công tác xúc tiến, quảng bá và xây dựng thương hiệu cho du lịch đường sông của Việt Nam còn hạn chế. Hiện nay, du lịch đường sông ở Việt Nam vẫn chưa phát triển mạnh mẽ, một phần do công tác xúc tiến và quảng bá còn yếu làm hạn chế khả năng thu hút du khách và khó cạnh tranh so với các loại hình du lịch khác. Bên cạnh đó, du lịch đường sông Việt Nam chưa xây dựng được thương hiệu và sự nhận diện rộng rãi trên thị trường quốc tế, làm giảm năng lực cạnh tranh với các điểm đến du lịch đường sông nổi tiếng khác trong khu vực như ở Thái Lan, Campuchia.
Vẻ đẹp của Sông Nho Quế - Hà Giang. |
Để thu hút du khách trải nghiệm các sản phẩm du lịch đường sông, việc xây dựng một thương hiệu du lịch đường sông Việt Nam độc đáo và ấn tượng là vô cùng quan trọng. Cần tạo ra một hình ảnh du lịch gắn liền với văn hóa, thiên nhiên và con người Việt Nam. Việc kể những câu chuyện hấp dẫn về các dòng sông, các điểm đến, các trải nghiệm độc đáo sẽ giúp du khách hình dung rõ hơn về những gì họ sẽ được khám phá. Ngoài ra, cần thường xuyên tổ chức các sự kiện du lịch, các lễ hội, sự kiện văn hóa trên sông để thu hút du khách. Hợp tác với các công ty lữ hành để xây dựng các gói tour du lịch đường sông hấp dẫn cũng là hoạt động cần chú trọng.
Du lịch Việt Nam được định hướng phát triển thành ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển du lịch đường sông gắn với các sản phẩm du lịch văn hóa, sinh thái là một trong những hướng ưu tiên hàng đầu. Nhằm khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế của du lịch đường sông, ngành Du lịch cần nghiên cứu xây dựng đề án phát triển du lịch đường thủy nội địa để mở rộng phạm vi hoạt động và kết nối hệ thống sông, hồ, kênh, rạch, đầm phá, vũng, vịnh; nối liền đường ven biển với các cửa sông để tạo thành tour chạy dọc Việt Nam, hoặc nối với các đảo thuộc vùng nội thủy của Việt Nam nhằm tạo ra những sản phẩm du lịch đường thủy hấp dẫn, độc đáo.
Để khai thác tối đa tiềm năng và khắc phục những hạn chế, tồn tại hiện có, theo đại diện Phòng Quản lý lữ hành (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam), định hướng phát triển du lịch đường sông của Việt Nam sẽ tập trung vào các mục tiêu ngắn hạn và dài hạn, đồng thời đề ra các giải pháp cụ thể, toàn diện. Theo đó, từ nay đến năm 2030, du lịch đường sông Việt Nam đặt mục tiêu ngắn hạn là tăng trưởng nhanh chóng và bền vững; phấn đấu đạt mức tăng trưởng 15%/năm về lượng khách, đón 5 triệu lượt khách mỗi năm, trong đó khách quốc tế đạt 1 triệu lượt; tăng tỉ trọng đóng góp của du lịch đường sông vào tổng thu du lịch cả nước lên 5%. Mục tiêu dài hạn đến năm 2045, Việt Nam sẽ trở thành điểm đến du lịch đường sông hàng đầu khu vực Đông Nam Á, thu hút 10 triệu lượt khách quốc tế và đóng góp 10% vào tổng thu du lịch của cả nước.
Để hiện thực hóa mục tiêu trên, ngành Du lịch sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp như hoàn thiện, nâng cấp hạ tầng giao thông đường thủy trọng điểm như sông Hồng, sông Đà, sông Cửu Long, sông Sài Gòn..., nâng cấp hạ tầng giao thông đường thủy, xây dựng bến tàu, cầu cảng và phát triển dịch vụ hỗ trợ; xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù dựa trên giá trị lịch sử, văn hóa và hệ sinh thái riêng biệt của mỗi dòng sông; thúc đẩy liên kết giữa các địa phương thông qua các chương trình du lịch liên vùng; áp dụng các biện pháp kiểm soát ô nhiễm, xử lý nước thải, rác thải hiệu quả và xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên ven sông; tăng cường an toàn giao thông trong hoạt động vận chuyển khách du lịch đường thủy nội địa; nâng cao chất lượng dịch vụ phục vụ khách du lịch; nâng cao chất lượng dịch vụ phục vụ khách du lịch đường thủy nội địa; nâng cao nguồn nhân lực phục vụ khách du lịch đường thủy nội địa; cải thiện quản lý và quy hoạch…
Với mục tiêu trở thành một trong những điểm đến du lịch đường sông hấp dẫn của khu vực Đông Nam Á, Việt Nam cần tạo dựng thương hiệu bằng việc xây dựng sản phẩm du lịch đường sông mang tính đặc trưng, nổi trội.