Thơm ngon tách cà phê của người Ê Đê
(ĐCSVN) - Nếu như cuộc sống của người Kinh ở dưới xuôi gắn liền với cây lúa, thì đối với đồng bào Ê Đê cà phê là loài cây không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Chính vì vậy, cà phê không chỉ là một thức uống mà nó đã trở thành nét văn hóa ẩm thực của dân tộc họ.
 |
| Gia chủ thường tiếp khách đến chơi trong gian nhà chính, xung quanh tràn ngập mùi cà phê thơm vấn vít. |
Người Ê Đê biết đến cây cà phê khoảng một trăm năm trước đây, khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, họ bị bắt lên các đồn điền cà phê để làm việc. Thời gian trôi đi, cây cà phê trở nên gần gũi, thân thiết đối với mỗi người Ê Đê và trở thành một nguồn sống mang lại cho họ ấm no, đủ đầy. Người Ê Đê yêu thích cà phê đến nỗi mỗi gia đình sẽ đều có ít nhất một vườn cà phê trong nhà. Người Ê Đê lớn lên, chung sống với cây cà phê, cây cà phê trở thành một phần máu thịt gắn liền với người Ê Đê, không thể tách rời. Họ say mê cây cà phê, đó là thức uống yêu thích hàng ngày của họ, là khoảng thời gian họ gặp mặt hàng xóm, bạn bè khách khứa vừa thư giãn, vừa nhâm nhi đôi ba câu chuyện.
Người Ê Đê cũng có cách pha cà phê riêng biệt, độc đáo. Họ tuân thủ theo nguyên tắc ba chín: hái chín, rang chín và hãm chín. Đối với hạt cà phê vừa đẹp là khi hạt có màu đỏ tươi chiếm 2/3 vỏ, hạt chắc và không bị sâu bệnh. Điều này được người Ê Đê lưu truyền từ nhiều đời nay, sau khi những người phụ nữ trong bản làng quan sát thấy động vật như khỉ, hoẵng, chồn hương chỉ chọn quả chín để ăn. Chính vì vậy, người Ê Đê không chọn hạt cà phê xanh như một số nơi khác. Sau khi thu hoạch được cà phê, người dân sẽ tách vỏ, phơi khô, sau đó rang chín trên bếp lửa nhà sàn.
 |
|
Người Ê Đê lớn lên, chung sống với cây cà phê, cà phê trở thành một phần máu thịt gắn liền với cuộc đời của họ. |
Khi rang cà phê, nhiều nơi có thể sẽ cho thêm gia vị tạo mùi, nhưng với người Ê Đê tuyệt đối không cho bất cứ gia vị nào vào để đảm bảo độ tươi ngon và nguyên chất của cà phê quê mình. Mỗi lần rang, họ cũng chỉ dùng khoảng nửa ký, rang đều tay trong khoảng 20 phút. Vì đồng bào Ê Đê sống theo chế độ mẫu hệ, nên mỗi người phụ nữ trong sẽ có bí quyết riêng để tạo nên hương vị cà phê của mình. Họ chính là người quyết định cho thêm chút rượu, mỡ hoặc để nguyên như vậy.
Cà phê của người Ê Đê sẽ được rang đến mức độ nhất định, khi hạt phát ra tiếng nổ nhỏ, mùi thơm vấn vít bay khắp cả gian bếp. Mùi nguyên thủy của cà phê rang rất dễ chịu, thơm và đặc trưng. Có nhiều cách rang, mỗi cách đều cho ra những vị cà phê khác nhau, tùy thuộc sở thích của gia đình mà họ sẽ tạo ra những loại phù hợp nhất.
 |
| Những phụ nữ Ê Đê dùng các trái bầu khô để đi lấy nước sạch ở bến nước. |
Sau khi công đoạn rang cà phê đã hoàn thành, họ chuẩn bị đến bước giã nhuyễn hạt cà phê. Đây là công việc của những phụ nữ Ê Đê trẻ hơn trong gia đình, họ sẽ đeo gùi và dùng các trái bầu khô để đi lấy nước sạch ở bến nước gần buôn làng. Nước từ suối chảy qua ống bương tại các bến nước được đồng bào Tây Nguyên coi là trong lành nhất và họ thường đi xuống bến nước vào khi mặt trời dần xế bóng. Sau đó nếu trời không mưa, những người phụ nữ này sẽ dùng chày và cối gỗ để giã trái cà phê đã rang thành bột mịn ngay ngoài hiên nhà.
Sau khi cà phê đã được xay thành bột, họ lọc lại một lần nữa để loại bỏ các tạp chất dư thừa. Bột cà phê rang và xay nguyên chất sẽ nhẹ, tơi xốp, mịn đều, khi thả vào nước thì nổi lên trên. Bột đạt chất lượng cao là loại ít ngậm nước, không pha hóa chất nên giòn, không vón cục.
Bước cuối cùng là pha cà phê, khác với người Kinh dùng phin để pha, người Ê Đê dùng túi lọc rồi hãm bằng nước sôi, để tinh chất được thấm đẫm trong mỗi giọt cà phê. Sau khi nước được hãm đến độ “chín”, những người phụ nữ trẻ trong nhà sẽ duyên dáng nâng từng ấm, rót vào cốc cho khách. Cà phê nguyên chất sau khi pha có màu nâu từ cánh gián đến nâu đậm, khi cho đá vào sẽ có màu nâu hổ phách, khi để ra ánh nắng thì có màu nâu sáng lung linh, rất hấp dẫn thị giác. Vì thành phần hầu như không có tinh bột nên ly cà phê ngon, có độ sánh rất ít, hầu như không đáng kể.
Những thực khách thường ngồi trong gian nhà chính, xung quanh tràn ngập mùi cà phê thơm vấn vít. Khi uống, người Ê Đê thường đưa cốc lên ngửi mùi cà phê, để dư vị thấm sâu vào trong khứu giác, nhấp một ngụm mùi thơm, vị đắng, chua, ngọt cân bằng, thấm đẫm trong khoang miệng, lan dần khắp cơ thể, giúp người ta vừa thư thái, vừa tỉnh táo…