Nghệ thuật nghi binh độc đáo ở Trường Sơn

Chủ Nhật, 19/05/2024 14:19 (GMT+0)

00:00 / 00:00

Nam miền Bắc (Hiếu)

(ĐCSVN) - Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của quân và dân ta đã kết thúc cách đây gần nửa thế kỷ, song kỳ tích về con đường huyền thoại mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh xuyên dãy Trường Sơn vẫn tiếp tục được nhiều chính khách, tướng lĩnh, nhà sử học, nhà văn, nhà báo... nước ngoài nghiên cứu. Trong đó có nghệ thuật nghi binh độc đáo, có một không hai trên thế giới.

Bộ đội hành quân trên đường Trường Sơn khi mới thành lập Đoàn 559. (Ảnh tư liệu)

“Đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”

Theo hồi ức của Thiếu tướng Võ Bẩm, nguyên Đoàn trưởng đầu tiên của Đoàn 559: Vào đúng kỷ niệm 69 năm Ngày sinh nhật Bác (ngày 19/5/1959), Bộ Quốc phòng đã chính thức giao nhiệm vụ cho ông là mở đường Trường Sơn, thiết lập tuyến hành lang, nối thông liên lạc, vận chuyển vũ khí và đưa bộ đội vào tăng cường cho chiến trường miền Nam. 

Một tháng sau đó, khi đưa lực lượng đầu tiên của đơn vị đến tập kết tại doanh trại của Sư đoàn 325 ở tây nam thị xã Đồng Hới (Quảng Bình), Đoàn trưởng Võ Bẩm cùng Ban cán sự Đảng Đoàn 559 đã hội ý ngay với Tỉnh ủy Quảng Trị để chọn hướng tuyến vượt Trường Sơn bảo đảm yếu tố bí mật, bất ngờ. Cuộc họp thống nhất quy định bộ đội phải cải dạng thành nhân dân, đúng hơn là "địa phương hóa" triệt để từ trang phục đến cách thức sinh hoạt. Nếu chẳng may bị địch bắt chỉ nhận là cán bộ nằm vùng để giữ bí mật tuyến giao liên.  Để bảo đảm nguyên tắc tuyệt đối bí mật, tuyến giao liên ban đầu của Đoàn 559 phải tránh xa các bản làng. Trong khi khảo sát mở đường, đoàn không đi theo những lối mòn thuận lợi sẵn có, mà phải tìm lối đi mới ở bình độ cao hơn và khẩu hiệu hành động mà cán bộ, chiến sĩ trong Đoàn thời đó ai cũng phải thuộc là “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng”.

Để có thể “đi không dấu”, các cán bộ, chiến sĩ Đoàn 559 đã cử người đi cuối cùng trong tốp giao liên, chuyển hàng xóa dấu vết hoặc đi men suối. Cũng có những nơi phải trải nilon để người bước chân vào, sau đó thu nilon cho vào ba lô đi tiếp. Đi đường xa, cán bộ, chiến sĩ Đoàn 559 thường mang lương khô hoặc cơm nắm. Nếu bất đắc dĩ phải nấu ăn thì cán bộ, chiến sĩ phải dùng bếp Hoàng Cầm, ngụy trang khói và sau khi nấu ăn xong cũng phải xóa dấu vết ngay. Còn để “nói không tiếng”, trong những trường hợp cần thiết phải dùng ám hiệu.

Nhờ có “đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng” mà tuyến đường này giữ được bí mật, máy bay cùng với hệ thống tình báo nổi tiếng của Mỹ không phát hiện ra.

Cầu treo qua sông Tê Lê, một sáng tạo độc đáo của Bộ đội Trường Sơn, khi có máy bay Mỹ đến, cầu được “gấp gọn”, ngụy trang dưới sông. (Ảnh tư liệu)

Kỳ tích đường kín

Bảo tàng Đường Hồ Chí Minh tại phường Yên Nghĩa (Hà Đông, Hà Nội) hiện lưu giữ nhiều hiện vật quý về đường Trường Sơn, trong đó có bức ảnh về đường kín và mô hình một đoạn đường kín Tây Trường Sơn trong chiến tranh. Theo Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên (1923-2019), nguyên Tư lệnh Bộ đội Trường Sơn, từ đầu năm 1971, sau khi thất bại ở nhiều nơi trên chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ và tay sai tìm cách đánh trực tiếp vào các đoàn xe vận tải của ta. Từ chỗ dùng máy bay phản lực oanh tạc bắn phá với thời gian không dài, xác suất thấp, chúng chuyển sang dùng máy bay AC130 có tốc độ bay chậm, thời gian ở trên không lâu, với những trang thiết bị trinh sát mới, có khả năng phát hiện mục tiêu nhanh vào ban đêm, tạo thành các pháo đài hiện đại di động trên bầu trời, đánh trực tiếp vào xe vận tải, khiến ta không sử dụng được đội hình xe vận tải lớn, tốc độ vận chuyển chậm và gây thiệt hại khá nghiêm trọng về người và xe của ta.

Trước thủ đoạn đánh phá ngăn chặn mới của địch và yêu cầu chi viện cho chiến trường lớn hơn, nhanh hơn, Bộ tư lệnh Trường Sơn đã thực hiện hàng loạt biện pháp chống ngăn chặn của địch bằng sức mạnh của một binh chủng hợp thành, như: Tập trung cao xạ, tên lửa đánh mạnh máy bay; mở thêm các đường nhánh để phân tán đội hình xe; tổ chức nghi binh thu hút địch vào một số tuyến... Các giải pháp đó đều có tác dụng tốt nhưng hiệu suất vận tải vẫn chưa cao và phải trả giá quá đắt.

Bộ tư lệnh Trường Sơn trong khi nghiên cứu các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” của chiến trường đã phát hiện yếu tố “địa lợi”: Ở cao nguyên phía tây Trường Sơn, rừng đại ngàn dù bị chất độc hóa học do Mỹ thả nhưng vẫn xanh tốt, chạy suốt từ Trung Lào, Hạ Lào, nối với Tây Nguyên của Việt Nam và Đông Bắc Campuchia. Yếu tố “địa lợi” đó là cơ sở để Bộ tư lệnh Trường Sơn nghiên cứu xây dựng một tuyến đường kín, lấy rừng đại ngàn làm màn ngụy trang kín đáo, khổng lồ. 

Để giữ được bí mật cao nhất, lâu nhất, khi thiết kế tuyến đường, Bộ tư lệnh cho phép đường được lượn vòng và kéo dài để tránh tối đa việc chặt phá cây rừng. Nền đường chỉ rộng 4m, bảo đảm cho tán cây hai bên đường giao nhau. Ở những vị trí thuận lợi qua rừng già thì phải mở thêm một tuyến song song để sử dụng hai chiều. Từ một đến hai cây số phải có một đoạn đường tránh dài từ 150m đến 200m có tính chất như một nhà ga để điều chỉnh xe đi hai chiều. Ở một vài điểm cục bộ, đường đi qua không có cây, công binh phải làm màn ngụy trang nhân tạo bằng cách bứng cây to về trồng hai bên đường, có xe téc tưới nước, khi cây chết phải thay ngay. Cũng có chỗ làm dàn phong lan ngụy trang kín đường.

Mạng đường kín xuất hiện trong thời gian ngắn đã tạo ra bước ngoặt lớn trong sự phát triển của tuyến chi viện chiến lược. Đội hình xe từ chỗ chỉ chạy chủ yếu vào ban đêm đã chuyển sang chạy ban ngày, cung vận chuyển dài hơn. Đặc biệt, đường kín đã ngăn chặn được sự đánh phá bằng máy bay AC130 hiện đại của địch, bảo đảm an toàn cho cả người và xe của ta.

Cán bộ Binh đoàn 12, đơn vị kế tục truyền thống Bộ đội Trường Sơn tưởng niệm các liệt sĩ Trường Sơn đã hy sinh tại trọng điểm Bến phà Long Đại. (Ảnh: Phú Quý)

Dùng máy bay Mỹ... phá đá, làm đường

Khách đến tham quan Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, Bảo tảng Phòng không – Không quân,  Bảo tàng Đường Hồ Chí Minh hôm nay đều rất thích thú khi nghe nhân viên thuyết minh giới thiệu về cây nhiệt đới mà không quân Mỹ thả xuống trên đường Trường Sơn đang trưng bày tại các bảo tàng này.

Cây nhiệt đới thực chất là thiết bị trinh sát điện tử hiện đại, gồm bộ cảm ứng thu các chấn động. Có nhiều loại cây nhiệt đới được Mỹ cho biệt kích đem đi thả hoặc cho máy bay thả bằng dù xuống đường Trường Sơn. Cây nhiệt đới có khả năng cắm chặt xuống đất khi thả từ máy bay, ngụy trang khéo léo và phát hiện các tiếng động do người và xe phát ra để truyền về trung tâm xử lý, thông báo chính xác vị trí đối phương.

Thời gian đầu, khi mới đi vào hoạt động, cây nhiệt đới gây thiệt hại khá nặng cho các lực lượng của ta trên tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn. Thế nhưng, sau khi tìm hiểu được nguyên lý hoạt động, Bộ đội Trường Sơn đã dùng chính phương tiện của Mỹ để lừa máy bay và sở chỉ huy Mỹ bằng cách bí mật đặt cây nhiệt đới vào sát các khu căn cứ của Mỹ-ngụy và thật bất ngờ, không quân Mỹ lại giội bom vào chính căn cứ của chúng. Việc này làm cho bộ chỉ huy quân sự Mỹ ở Việt Nam kinh hoàng, bối rối.

Cũng có khi cây nhiệt đới được đưa đến nơi, ta bố trí hỏa lực phòng không, rồi bộ đội tạo ra chấn động, thế rồi, đúng như dự đoán, địch điều hàng loạt máy bay mang bom tới ném xối xả xuống nơi không người. Quân ta giăng sẵn bẫy phục kích “làm thịt” ngay máy bay Mỹ có khi còn chưa kịp ném bom. Vài lần như vậy khiến máy bay Mỹ cũng “thần hồn nát thần tính”, ném bom thật nhanh mà không kịp quan sát kỹ mục tiêu. Nhưng điều thú vị nhất, theo Đại tá, kỹ sư cầu đường Cấn Hoàng Dụ, nguyên Phó tham mưu trưởng Binh đoàn 12, đó là việc thi thoảng công binh Trường Sơn lại nhờ Mỹ “giúp” mở đường. Sau khi di chuyển cây nhiệt đới đến vị trí cần làm đường và tạo ra những chấn động giả, bộ đội và thanh niên xung phong chỉ việc chờ đợi Mỹ ném bom, sau đó san lấp lại là xong. Ở những nơi đồi núi, đá cứng, đất rắn, trong tay chỉ có cuốc xẻng thô sơ, thì một trận bom để “mở đường” của máy bay Mỹ còn hiệu quả gấp mấy lần sức người, nhất là việc sản xuất đá rải mặt đường cho xe chạy.

Sau thất bại của cây nhiệt đới trên đường Trường Sơn, quân đội Mỹ phát minh ra một loại thiết bị điện tử khác, chúng gọi là “máy đánh hơi người” và được đánh giá là thiết bị điện tử hiện đại nhất lúc bấy giờ. Thiết bị này được thả xuống từ máy bay hoặc có thể đeo trên lưng của lính Mỹ.

Sau khi nghiên cứu, Bộ đội Trường Sơn phát hiện ra nguyên lý hoạt động của thiết bị này dựa vào mùi khí  amoniac có trong nước tiểu của người. Amoniac cũng có trong nước tiểu của động vật. Vì thế, Bộ đội Trường Sơn nghĩ ngay ra cách để đánh lừa thiết bị này, đó là mang những chậu đựng nước tiểu của người và động vật để vào nơi cần nhử máy bay địch đến ném bom. Đó có thể là bãi đất trống, mỏm đá cần phải phá, cũng có khi là nơi “giăng bẫy” cho trận địa pháo phòng không của ta...

Nghĩa trang Liệt sĩ Quốc gia Trường Sơn, nơi yên nghỉ của hơn 10.000 bộ đội, thanh niên xung phong  đã hy sinh anh dũng trên tuyến chi viện chiến lược mang tên Chủ tịch Hồ Chí Minh. (Ảnh: Phú Quý)

Bí mật mở đường cho chiến dịch Tây Nguyên

Đại tá, Anh hùng Lao động Lê Xuân Bá, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 470 (đơn vị hai lần được phong tặng danh hiệu anh hùng) kể lại: Đầu năm 1975, khi đó ông là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 575 công binh thuộc Sư đoàn 470 đóng quân trong rừng ở Tây Nguyên, thì nhận được lệnh phải bí mật mở đường xuyên qua rừng già vào sát thị xã Buôn Ma Thuột (nay là TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk). “Lúc đó, chúng tôi không biết mở đường để làm gì bởi Chiến dịch Tây Nguyên và mục tiêu tiến công vào thị xã Buôn Ma Thuột được giữ kín, ngay đến chỉ huy cấp trung đoàn cũng không được biết”- Đại tá Lê Xuân Bá thổ lộ.

Đầu mùa khô 1975, bom đạn địch rải xuống Tây Nguyên không còn nhiều như những năm đầu thập niên 1970 nên công binh của các trung đoàn thuộc Sư đoàn 470 nhanh chóng hoàn thành nhiệm vụ mở đường mới. Thế nhưng, không như những đơn vị mở đường khác, công binh của Trung đoàn 575 lúc nhận nhiệm vụ chỉ được trang bị những lưỡi cưa để cưa tay.

Đại tá Lê Xuân Bá kể: “Theo lệnh của cấp trên, chúng tôi cưa gốc cây sát mặt đất, đến khi thân cây còn khoảng 1/4 thì dừng. Trung đoàn mở 3 nhánh đường 50, 50B, 50D có tổng chiều dài 60km chỉ với những chiếc cưa tay trong điều kiện phải im lặng, bí mật tuyệt đối. Sau này, chúng tôi mới biết, đó là con đường dẫn xe tăng tiến công thị xã Buôn Ma Thuột. Đường này được hoàn tất lúc 21 giờ ngày 9/3/1975, tức chỉ trước khi phát lệnh tấn công thị xã Buôn Ma Thuột chưa đầy 5 giờ đồng hồ. Sáng sớm 10/3/1975, Bộ tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên phát lệnh nổ súng tiến công thị xã Buôn Ma Thuột. Cả khu rừng bao quanh thị xã rùng rùng chuyển động. Từng tốp xe tăng hùng dũng húc đổ những thân cây đã cưa sẵn, con đường lộ ra. Trung đoàn Công binh 575 thả lưỡi cưa, cầm súng theo xe tăng trên con đường vừa phát lộ thẳng tiến về thị xã, giải phóng Buôn Ma Thuột và truy quét địch, giải phóng Tây Nguyên”.