Hài hòa giữa bảo tồn và phát triển kinh tế biển
Khi du lịch đang trở thành hoạt động kinh tế mũi nhọn của các tỉnh ven biển miền Trung, vùng biển ở nhiều nơi đang có chiều hướng quá tải, đồng nghĩa với môi trường và hệ sinh thái biển tiếp tục suy giảm. Chính vì vậy, “cuộc chiến” giữa bảo tồn hệ sinh thái biển và phát triển kinh tế bền vững vẫn ở tình thế cam go.
 |
| Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm có hệ sinh thái vô cùng phong phú. (Ảnh: Bộ TN&MT) |
Nguy hại môi trường biển
Ven biển các tỉnh, thành khu vực duyên hải miền Trung ví như một tấm thảm được dệt bởi các hệ sinh thái và nguồn tài nguyên đa dạng, là nền tảng cho sự phát triển bền vững của các địa phương. Nằm cách TP. Hội An (Quảng Nam) 30 km, Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm có hệ sinh thái vô cùng phong phú mang đầy đủ đặc trưng của khu vực Nam Trung bộ với hơn 311ha rạn san hô, với khoảng 300 loài; 50ha thảm cỏ biển với 5 loài đặc trưng; 76 loài rong biển; hơn 270 loài cá; 97 loài thân mềm; 11 loài động vật da gai...
Theo cán bộ Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, nhiều năm qua chính quyền TP. Hội An đã hướng dẫn người dân cách làm du lịch bền vững, gắn với bảo tồn sự đa dạng hệ sinh thái trên đảo. Hoạt động của Tổ cộng đồng khai thác và bảo vệ cua đá là một mô hình thành công trong việc kết hợp hài hòa giữa bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên ở Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm.
Bên cạnh đó, Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã phối hợp với Viện Hải dương học Nha Trang phục hồi rạn san hô cứng, đồng thời vận động người dân nói không với túi nilông và tiến hành phân loại rác tại nguồn. Nhờ vậy, các giá trị đa dạng sinh học đã từng bước được quản lý, bảo vệ và không ngừng phát triển; đem lại không gian xanh, sạch hơn cho điểm du lịch Cù Lao Chàm.
Tuy nhiên, từ trong lòng biển đang có nhiều diễn biến khó lường. Các rạn san hô, thảm cỏ biển tại khu vực Bãi Hương, Bãi Bìm bị vùi lấp bởi trầm tích từ các công trình xây dựng với độ phủ khá cao, làm cho san hô bị chết và cỏ biển không thể phát triển trở lại. Tình trạng ô nhiễm nguồn nước do trầm tích và hệ thống nước thải từ các khu dân cư, nhà hàng chưa được xử lý cũng đang hủy diệt các loài san hô vốn nhạy cảm với môi trường.
“Các hệ sinh thái rất nhạy cảm trước những sự thay đổi môi trường tuy nhiên chúng đang tồn tại và phát triển trong một bối cảnh có quá nhiều tác động từ thiên nhiên và con người. Lượng khách Cù Lao Chàm khá đông nên việc bảo tồn đa dạng sinh học gặp nhiều khó khăn”, một lãnh đạo Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm chia sẻ.
Vùng biển Lý Sơn (Quảng Ngãi) cũng là khu vực có độ đa dạng sinh học cao với các hệ sinh thái điển hình như rạn san hô, thảm cỏ biển với trên 700 loài động thực vật biển được xác định. Trong đó có 157 loài san hô, 202 loài cá biển, 137 loài rong biển, 96 loài giáp xác, 40 loài da gai, 6 loài cỏ biển... Đây là nơi đã chứng kiến sự tồn tại và mất đi của nhiều loài sinh vật quý hiếm như san hô đen, hải sâm, tôm hùm, trai tai tượng...
Tuy nhiên, hiện đa dạng sinh học vùng cửa biển chỉ còn ở mức trung bình và đang có chiều hướng giảm dần bởi tình trạng đánh bắt thủy sản quá mức cùng các nguồn chất thải, tác động của biến đổi khí hậu... Một yếu tố khác ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái rạn san hô, rong và cỏ biển của Khu bảo tồn biển là người dân trên đảo khai thác cát để trồng tỏi mỗi năm lên đến trên 150 nghìn m3, dẫn tới gia tăng xói lở bờ biển, các khu vực có cỏ biển sẽ bị phá hủy.
“Cuộc chiến” bảo tồn biển
Việc bảo vệ, bảo tồn đa dạng sinh học tại khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm không những góp phần cải thiện môi trường sinh thái, tái tạo nguồn lợi thủy sản, đa dạng sinh thái trong lòng biển mà còn mở ra triển vọng mới về sản phẩm du lịch biển đảo đầy tiềm năng. Số du khách đến với Cù Lao Chàm năm 2004 là vài ngàn người, năm 2012 là 106.000 và năm 2018 lên đến hơn 420.000 người, là minh chứng về sự hấp dẫn của vùng biển đảo ngập tràn nắng gió này. Du lịch sinh thái phát triển đã và đang tạo cơ hội cho người dân cải thiện sinh kế và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Phát triển du lịch được xem là đòn bẩy để các địa phương ven biển thay da đổi thịt. Ô nhiễm môi trường biển và sự suy giảm của đa dạng sinh học ở Lý Sơn đang đe dọa lớn đến chiến lược phát triển du lịch bền vững của địa phương này. Để khắc phục tình trạng suy giảm chất lượng hệ sinh thái biển và nâng cao nhận thức cho người dân, tỉnh Quảng Ngãi đã thành lập Khu bảo tồn biển Lý Sơn. Cùng với đó là việc lắp phao khoanh vùng các điểm nghiêm cấm hoạt động đánh bắt hải sản, đặc biệt là ở vùng thuộc diện bảo vệ nghiêm ngặt trong khu bảo tồn. Bố trí tàu tuần tra, kiểm tra trong khu vực bảo tồn biển Lý Sơn, phát hiện và hạn chế tình trạng ngư dân đánh bắt trái phép trong vùng bảo tồn biển.
Ông Phùng Đình Toàn - Giám đốc Ban quản lý Khu bảo tồn biển Lý Sơn cho biết, tại Lý Sơn, có khoảng 500 hộ dân khai thác thủy sản bị ảnh hưởng khi thành lập Khu bảo tồn biển Lý Sơn. Ban quản lý đang kiến nghị với tỉnh Quảng Ngãi hỗ trợ sinh kế cho những hộ dân bị ảnh hưởng từ Khu bảo tồn biển Lý Sơn để chấm dứt “tận diệt” hải sản trong khu bảo tồn biển. Về lâu dài, BQL Khu bảo tồn biển Lý Sơn hướng đến việc xây dựng các mô hình bảo tồn biển dựa vào cộng đồng quy mô vừa và nhỏ như nhóm cộng đồng bảo vệ san hô, nhóm cộng đồng khai thác rong biển, nhóm cộng đồng du lịch sinh thái.
“Chúng tôi sẽ điều tra, khảo sát và quy hoạch lại khu bảo tồn biển Lý Sơn cho hợp lý; thực hiện các chương trình như: Phục hồi các rạn san hô, thảm cỏ biển, tái tạo nguồn lợi thủy sản, bổ sung vào trong vùng biển của khu bảo tồn những loài động vật quý hiếm mà lâu nay bị cạn kiệt do khai thác.” - Ông Phùng Đình Toàn - Giám đốc Ban quản lý Khu bảo tồn biển Lý Sơn cho biết.