Độc đáo nghi lễ hát Quan làng trong Lễ cưới của dân tộc Tày, Hà Giang
(ĐCSVN) - Trong lễ cưới truyền thống của người Tày ở Vị Xuyên (Hà Giang) diễn ra nhiều nghi thức, trong đó tục hát Quan làng là một nghi lễ không thể thiếu. Hát Quan làng có nơi gọi là nai lùa, có nơi gọi là văn ví quan làng… Người hát dùng lối hát ví von, lời hay ý đẹp để thách đố tài ứng xử của ông, bà Quan làng bên nhà trai hay ông, bà Quan làng bên nhà gái khi đoàn nhà trai đi đón dâu hoặc đoàn nhà gái đi đưa dâu sang nhà trai.
 |
|
Hát Quan làng không thể thiếu trong đám cưới người Tày. |
Những người hát Quan làng (tiếng Tày gọi là Pú Quan làng) là những người làm nhiệm vụ thay mặt họ nhà trai mang trầu cau đến nhà gái thực hiện từ nghi thức dạm hỏi, xin lộc mệnh, chuẩn bị đồ sính lễ cho đến khi đón dâu về. Hát Quan làng là một phong tục đẹp trong đám cưới truyền thống của người Tày, với hệ thống các bài thơ, bài hát được chia thành các cung đoạn cụ thể.
Các bài hát được Quan làng hát có nội dung chỉ bảo, lối ứng xử tinh tế, tao nhã của con người trong đời sống, mang tính giáo dục truyền thống cao, răn dạy việc ứng xử giữa nàng dâu với chồng và bên nhà chồng, chàng rể ứng xử với vợ và bên nhà vợ. Những người được chọn là Quan làng phải là người thông minh, khéo ứng xử, giàu tri thức và am hiểu phong tục tập quán của dân tộc mình. Vậy nên, trước khi đám cưới, nhà trai thường rất cẩn trọng trong việc tìm Quan làng để đón dâu; Nhà gái cũng hết sức cẩn trọng trong việc lựa chọn Quan làng để đưa con gái mình về nhà chồng.
Theo tập tục, đoàn đón dâu nhà trai cũng như đoàn nhà gái đều phải gồm có: 2 ông, 2 bà Quan làng (một chánh, một phó), chú rể, phù rể và những người bạn, người em của chú rể (những người gánh lễ vật). Quan làng là người đại diện cao nhất của họ nhà trai cũng như nhà gái, thay mặt bố, mẹ và họ hàng ứng xử mọi việc. Vì vậy, Quan làng phải là người đứng tuổi, đức độ, có uy tín, phong thái đĩnh đạc, người có vợ con, gia đình êm ấm hạnh phúc, có tài ứng khẩu thành thơ… nhưng quan trọng nhất là phải biết hát Quan làng.
 |
| Đoàn đón dâu nhà trai cũng như đoàn nhà gái đều phải gồm có: 2 ông, 2 bà Quan làng (một chánh, một phó), chú rể, phù rể và những người bạn, người em của chú rể . |
Hát Quan làng trong đám cưới truyền thống của người Tày thường được chia làm 3 cung đoạn: Đón (nhà trai đến xin dâu), nộp (trong lúc nhà gái nộp dâu), đưa (nhà trai đưa dâu về). Khi thực hiện các nghi lễ để đón rước dâu, người hát Quan làng đều phải hát để nhà gái nghe thuận tai và cho công việc được thực hiện đúng trình tự. Trong hát Quan làng không có đạo cụ kèm theo mà chủ yếu là những lời đối đáp mộc mạc nhưng đầy tình ý của Quan làng hai họ.
Lễ cưới của người Tày, xã Tùng Bá có nhiều tục như: Tục căng dây chặn đường; tục xin nước rửa chân; tục giữ cửa; tục xin trải chiếu; hát mời nước, mời trầu; lễ trình tổ nộp gánh; lễ dâng tiền và tấm vải khô (rằm khấu); lễ xin đón dâu; đến nhà trai. Ở mỗi tục, hát Quan làng được thể hiện một cách khác nhau.
Đầu tiên là tục căng dây chặn đường (Hát để xưng danh, chào hỏi) trong một lễ cưới. Khi đoàn đón dâu của nhà trai đến ngõ nhà gái, nhà gái cho chăng dây qua đường, có nơi đóng cổng hoặc chăng dải vải rồi hỏi, chất vấn một số vấn đề liên quan đến họ nhà trai. Bên nhà trai phải hát đối cho hợp ý, hợp cảnh mới được nhà gái cho dỡ dây đi qua.
Khi làm lễ trước bàn thờ tổ trong lễ cưới chính thức ở nhà gái, ông Quan làng hát bài “Nộp lằm khấu” (nộp ướt khô) trước sự chứng kiến của họ hàng nội ngoại ngồi ở hai hàng hai bên. Trên mâm lễ là cuộn vải hai đầu cuốn vải đỏ, trong đó có hai mét vải đen và ít tiền (có thể là hoa tai, vòng bạc). “Tục truyền rằng xa xưa cha mẹ nghèo lắm, khi sinh con ra không có tã lót, người mẹ đón con trên tà áo chàm, mẹ đâu dám kể công ơn mang nặng đẻ đau nuôi nấng con cái mình...”. Những lời bài hát đó được ông Quan làng trình bày để vừa lòng đôi bên cha mẹ nhà trai và nhà gái.
Ông Mã Văn Lưu, Chủ tịch Hội Nghệ nhân dân gian xã Tùng Bá chia sẻ: "Ngày nay, đám cưới của người Tày không còn nhiều hủ tục rườm rà như xưa nữa mà chỉ giữ lại những tục lệ chính mang đậm nét văn hóa riêng. Những năm qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang đã đẩy mạnh việc phát triển, gìn giữ những phong tục tập quán mang đậm nét văn hóa dân tộc trong đó có tục hát Quan làng. Hiện hội nghệ nhân dân gian cũng tổ chức sưu tầm, tập hợp những tư liệu và sách cổ về hát quan làng đang lưu giữ trong nhân dân, để hát Quan làng sẽ được nhiều người biết đến hơn nữa".