Đặc sắc nền văn hóa Brâu trong không gian văn hóa vùng biên giới Việt – Lào
(ĐCSVN) - Vùng biên giới Việt - Lào không chỉ là nơi gặp gỡ giữa hai quốc gia mà còn là không gian lưu giữ những giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số, trong đó có cộng đồng người Brâu. Dù dân số không lớn, nhưng nền văn hóa của người Brâu lại vô cùng đặc sắc, góp phần làm phong phú thêm không gian văn hóa vùng biên cương giữa Việt Nam và Lào.
Người Brâu là một trong những dân tộc thiểu số sinh sống ở cả hai quốc gia Việt Nam và Lào, chủ yếu cư trú tại các khu vực biên giới, nơi giao thoa giữa các nền văn hóa. Tại Việt Nam, người Brâu tập trung tại các huyện Mường Tè và Nậm Nhùn thuộc tỉnh Lai Châu, với dân số ước tính khoảng 2.000 người. Ở Lào, cộng đồng Brâu sinh sống chủ yếu ở các tỉnh Xieng Khouang, Khammouane và Bolikhamsai, với khoảng 1.000 - 1.500 người.
Cả ở hai quốc gia, người Brâu đều có các hoạt động sản xuất nông nghiệp, như trồng lúa nương và chăn nuôi gia súc, kết hợp với những nghề thủ công truyền thống như dệt vải và đan lát. Những công việc này không chỉ phục vụ cho đời sống sinh hoạt mà còn phản ánh sự gắn bó chặt chẽ với thiên nhiên, nơi mà người Brâu coi là thần linh và cần được tôn vinh.
Đặc trưng văn hóa của người Brâu
Đặc trưng văn hóa của người Brâu không chỉ phản ánh một cuộc sống gắn bó sâu sắc với thiên nhiên, mà còn mang đậm dấu ấn của những tín ngưỡng cổ xưa, nơi mỗi nghi lễ, phong tục đều hướng đến sự tôn kính, bảo vệ và phát huy những giá trị tinh thần sâu sắc. Nền văn hóa này được xây dựng trên cơ sở của một cộng đồng nông nghiệp gắn bó với đất đai, lúa nương, rừng núi, đồng thời cũng là một kho tàng di sản phi vật thể vô giá, nơi mà các câu chuyện truyền thuyết, huyền thoại và những sử thi của dân tộc được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Dù không có một hệ thống chữ viết chính thức, nhưng người Brâu vẫn duy trì được những câu chuyện đầy huyền bí, những bài hát, vè, và sử thi truyền miệng để kể lại lịch sử, những sự kiện trọng đại của dân tộc và cuộc sống của họ. Những câu chuyện này không chỉ đơn thuần là phương tiện giải trí, mà còn là những hình thức giáo dục, truyền đạt tri thức, giá trị đạo đức, và truyền thống của dân tộc từ đời này sang đời khác. Thông qua những bài hát, vè, và sử thi, người Brâu lưu giữ lại một phần quan trọng trong tâm hồn và bản sắc văn hóa của mình, như những “cánh cửa” mở ra một thế giới đầy huyền bí và đẹp đẽ, nơi con người hòa quyện với thiên nhiên.
Một trong những đặc điểm nổi bật trong văn hóa người Brâu là sự tôn thờ thiên nhiên. Họ tin rằng đất đai, rừng núi và các thần linh chính là những yếu tố quyết định đến sự sinh tồn và phát triển của cộng đồng. Các nghi lễ tôn vinh trời đất, cầu nguyện cho mùa màng bội thu được thực hiện trang trọng trong các lễ hội, với những điệu múa, lời ca, nhạc cụ truyền thống và những nghi thức tâm linh sâu sắc. Những nghi lễ này không chỉ là hình thức thờ cúng, mà là một sự kết nối tinh thần giữa con người với thế giới tự nhiên, thể hiện lòng biết ơn và sự tôn trọng đối với mọi thứ xung quanh.
 |
|
Lễ trỉa lúa một hoạt động dân gian lâu đời, phản ánh sinh động đời sống tín trong nông nghiệp của người Brâu. |
Đặc biệt, trong đời sống văn hóa của người Brâu, âm nhạc và nhạc cụ dân tộc đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Các nhạc cụ như đàn môi, sáo trúc, và cồng chiêng không chỉ được sử dụng trong các nghi lễ tôn thờ thần linh, mà còn là phương tiện thể hiện tình yêu thiên nhiên, tình đoàn kết cộng đồng và các giá trị tinh thần sâu sắc. Những âm thanh của đàn môi réo rắt trong gió, tiếng sáo trúc dịu dàng trong đêm tối, hay những tiếng cồng chiêng vang vọng giữa rừng núi tạo nên một không gian âm nhạc đặc biệt, mang đậm chất riêng biệt của người Brâu. Âm nhạc không chỉ là phương tiện giải trí mà còn là ngôn ngữ giao tiếp với thần linh, cầu mong một cuộc sống bình an, mùa màng bội thu, và hạnh phúc cho cộng đồng.
Ngoài ra, nền văn hóa Brâu còn được thể hiện rõ nét qua những sản phẩm thủ công truyền thống, đặc biệt là nghề dệt vải và chế tác đồ dùng từ thiên nhiên. Những tấm vải thổ cẩm được dệt thủ công từ sợi bông tự nhiên, nhuộm bằng cây lá, vỏ cây, không chỉ là vật dụng sinh hoạt mà còn là sự thể hiện của sự khéo léo, tinh tế trong việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Những sản phẩm này không chỉ mang giá trị thực tiễn mà còn là những tác phẩm nghệ thuật chứa đựng những thông điệp văn hóa sâu sắc, thể hiện sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.
Tất cả những đặc trưng này, từ câu chuyện truyền thuyết, nghi lễ tôn thờ thần linh, đến nhạc cụ dân tộc và sản phẩm thủ công, đã tạo nên một bức tranh văn hóa đặc sắc, đậm đà bản sắc dân tộc, không chỉ giúp cộng đồng Brâu giữ gìn truyền thống văn hóa mà còn góp phần làm phong phú thêm không gian văn hóa chung của khu vực biên giới Việt - Lào.
Giao lưu văn hóa biên giới – Cầu nối tình hữu nghị Việt - Lào
Các hoạt động giao lưu văn hóa biên giới đã trở thành một cầu nối quan trọng, góp phần củng cố tình hữu nghị giữa người Brâu Việt Nam và Lào. Những lễ hội giao lưu văn hóa, chương trình trao đổi học sinh và sinh viên, cùng các hoạt động thể thao, biểu diễn nghệ thuật đã tạo nên không gian giao lưu, học hỏi và gắn kết giữa các thế hệ người Brâu của hai nước.
 |
| Theo quan niệm của người Brâu, Chiêng Tha là một biểu tượng văn hóa thiêng liêng của dân tộc mình. Ảnh: Hoài Tiến. |
Trong các dịp lễ hội, người Brâu từ hai bên biên giới tổ chức các nghi lễ cúng bái, múa hát, và tham gia các trò chơi dân gian. Đây là cơ hội để không chỉ người Brâu mà còn các cộng đồng dân tộc khác trong khu vực hiểu rõ hơn về những giá trị văn hóa của dân tộc mình. Các hoạt động này không chỉ giúp bảo tồn và phát huy nền văn hóa của người Brâu mà còn thúc đẩy sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau giữa hai quốc gia.
Các dự án bảo tồn di sản văn hóa Brâu, bao gồm việc gìn giữ nghề thủ công truyền thống như dệt vải thổ cẩm, làm đồ dùng sinh hoạt, và tổ chức các khóa đào tạo nghề, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát huy những giá trị văn hóa này. Nhờ vào các chương trình hợp tác giữa các tỉnh biên giới của Việt Nam và Lào, nền văn hóa Brâu không chỉ được bảo tồn mà còn được truyền dạy cho các thế hệ trẻ, giúp họ duy trì mối liên kết bền chặt với truyền thống và xây dựng tương lai phát triển chung.
Với đặc trưng văn hóa độc đáo, gắn liền với thiên nhiên, tín ngưỡng và truyền thống lâu đời, văn hóa Brâu không chỉ là tài sản quý báu của cộng đồng dân tộc này mà còn góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa đa dạng của vùng biên giới Việt - Lào. Các hoạt động giao lưu văn hóa, dù là các lễ hội, chương trình đào tạo nghề, hay các sự kiện thể thao, đều đóng góp vào việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của người Brâu. Chính những hoạt động này đã tạo nên một mối quan hệ gắn kết sâu sắc giữa các cộng đồng người Brâu Việt Nam và Lào, đồng thời thúc đẩy sự hiểu biết và tình hữu nghị bền vững giữa hai quốc gia.