Cần triển khai đồng bộ các giải pháp phòng, chống ngập lụt tại đô thị.
Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai, biến đổi khí hậu. Cùng với quá trình đô thị hóa thì vấn đề ngập lụt đô thị đang diễn biến phức tạp, gây trở ngại cho sự phát triển của các đô thị ở Việt Nam đặc biệt vấn đề ngập lụt 'phố lại hóa sông' thường xuyên xảy ra ở các khu vực đô thị lớn, tập trung đông dân cư như: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… Nhiều ý kiến cho rằng nguyên nhân xuất phát từ cơ sở hạ tầng yếu kém và công tác quy hoạch chưa đồng bộ.
Chịu sự tác động của biến đổi khí hậu, trong 5 năm trở lại đây, tại nhiều đô thị lớn như: Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh, nhiều trận mưa cực đoan kết hợp với triều cường đã xảy ra làm hệ thống thoát nước của các thành phố bị quá tải, gây ngập úng cục bộ.
Lý giải vấn đề này, các chuyên gia cho rằng nguyên nhân trước hết là do biến đổi khí hậu phức tạp. Gần đây, những trận mưa lớn, bất thường, trái mùa không theo quy luật ập xuống bất ngờ, hàng chục năm qua mới diễn ra một lần. Sự quản lý thiếu sâu sát, chưa chặt chẽ của các quận, huyện đối với hệ thống thoát nước. Nhiều nơi được đầu tư đồng bộ nhưng vẫn để tình trạng xả rác, vật liệu xây dựng bừa bãi. Hệ thống thoát nước đầu tư từ lâu đã xuống cấp. Các tuyến tỉnh lộ, quốc lộ nhiều khu vực đô thị hóa nhưng chưa có hệ thống thoát nước đô thị…
 |
| Ngập lụt gây khó khăn trong sinh hoạt cho người dân |
Sau đến là do quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, dẫn đến yêu cầu tiêu thoát nước khác trước, trong khi hạ tầng chung hiện nay không đáp ứng được. Thực trạng hiện nay, hầu hết bề mặt (ngoại trừ các ao, hồ) đều đã bị “bê tông hóa”. Đất trống để làm nhà, sân cơ quan, và ngay cả vỉa hè trước lúc lát gạch, đá đã được xử lý bằng một lớp bê tông phía dưới. Đô thị gần như không còn không gian cho nước mưa có thể thẩm thấu được xuống nền đất phía dưới.
Bên cạnh đó, việc thiết kế, phân khu để tiêu thoát cho các vùng có cao độ khác nhau chưa được thực hiện triệt để, dẫn đến nhiều trường hợp các vùng trũng thấp sẽ bị tập trung, ngập úng kéo dài.Trong khi đó, về nguyên tắc, tiêu thoát nước cho đô thị là phải đáp ứng tiêu chí mưa giờ nào tiêu hết giờ đó nhưng hiện diện tích và dung tích các hồ điều hòa lại đang tỷ lệ nghịch với quá trình đô thị hóa.
Dưới góc độ khoa học, các chuyên gia về thủy lợi cho rằng, việc ngập lụt đô thị không còn dừng lại ở các thành phố ven biển mà ngay cả những thành phố, đô thị lớn ở đồng bằng hay miền núi trung du cũng bị ảnh hưởng (như thành phố Đà Lạt, Lai Châu,,,). Nguyên nhân khách quan là do ảnh hưởng biến đổi khí hậu đã làm cho diễn biến thời tiết trở nên cực đoan, dị thường không còn theo các quy luật thông thường, vượt ra khỏi các tiêu chuẩn tính toán, dự báo về tần suất và mức độ mưa. Hơn nữa, nước biển ngày càng dâng cao, kết hợp với lượng phù sa bồi đắp cho dải ven biển bị thiếu hụt cũng làm gia tăng ngập lụt đối với các đô thị vùng chịu ảnh hưởng thủy triều.
 |
| Ngập lụt sau mưa lớn tại các đô thị lớn |
Nguyên nhân chủ quan là sự gia tăng nhanh chóng nguồn nước về đồng bằng, một phần theo quy luật tự nhiên, một phần do quản lý, khai thác sử dụng tài nguyên trên các con sông thiếu đồng bộ và bền vững đã làm biến động mạnh hình thái sông. Đáy sông bị hạ thấp hơn, chất lượng nước (hàm lượng phù sa, bùn cát) trong dòng chảy về hạ du bị giảm sút… dẫn đến quá trình chuyển tải nguồn nước từ thượng lưu về hạ lưu nhanh hơn trước đây rất nhiều.
Mưa lớn trong đô thị, kết hợp lũ thượng nguồn về, đồng thời gặp triều cường; hoặc khi triều cường gặp mưa lớn... đều là những tổ hợp bất lợi, làm tăng nguy cơ ngập và khiến tình trạng ngập nghiêm trọng và phức tạp hơn, đặc biệt đối với những vùng đất thấp, ven sông, tiêu thoát kém... Đây là những trường hợp rất nguy hiểm đối với các đô thị có cao độ địa hình, mặt đất thấp như: Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng bằng sông Cửu Long hay các đô thị ven biển khác như: Đà Nẵng, Hội An....
Để thực hiện tốt công tác phòng, chống ngập úng đô thị trong thời gian tới, cần thực hiện tốt Chiến lược quốc gia về Phòng, chống thiên tai đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại quyết định 379/QĐ-TTg ngày 17/3/2021, trong đó quy định một số nội dung liên quan đến đảm bảo an toàn thiên tai khu vực đô thị.
Giải pháp chung đối với khu vực đô thị là cần hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, định mức kinh tế - kỹ thuật, các quy định về bảo đảm yêu cầu phòng, chống thiên tai, nhất là tiêu chuẩn tiêu thoát nước ở các đô thị, phòng, chống bão, lũ, ngập lụt, sạt lở đối với cơ sở hạ tầng, công trình công cộng, cũng như nhà ở của người dân.
 |
| Công tác tiêu thoát nước sau ngập lụt tại các đô thị |
Đối với giải pháp nâng cao khả năng chống chịu, thích ứng với thiên tai, cần đầu tư, củng cố, bổ sung, nâng cấp hệ thống trữ nước, tiêu thoát nước, phòng, chống ngập úng do mưa lớn, lũ, triều cường, nhất là đối với các đô thị lớn, trong đó yêu cầu tập trung phòng, chống ngập úng do mưa lớn và triều cường.
Quản lý đô thị an toàn trước thiên tai, cần kiểm soát quy hoạch, xây dựng để hạn chế bị tác động của thiên tai làm gia tăng rủi ro; xác định tiêu chuẩn tiêu thoát nước phòng, chống ngập úng phù hợp với tác động của biến đổi khí hậu, chủ động phân vùng tiêu, chú trọng dành không gian cho thoát lũ; bố trí các hồ điều hòa để trữ nước tạm thời, chống ngập úng khi mưa lớn và nâng cao năng lực hệ thống tiêu thoát nước…
Cùng với đó, cần ngăn chặn và xử lý công trình, nhà ở, đổ chất thải lấn chiếm không gian thoát nước, đồng thời tăng cường nạo vét hệ thống tiêu, thoát nước; kiểm tra, kiểm soát các quy định về bảo đảm yêu cầu phòng, chống thiên tai đối với cơ sở hạ tầng, công trình công cộng. Xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng phòng, chống thiên tai theo quy hoạch, nhất là hệ thống đê ngăn lũ, ngăn mặn, hệ thống cống, trạm bơm, hồ điều hòa, các trục tiêu và kênh dẫn nước chống ngập úng; xây dựng hệ thống theo dõi, kiểm soát an toàn thiên tai, nhất là ngập úng.
Bên cạnh đó, các đơn vị chức năng cần hoàn thiện hệ thống chính sách liên quan đến quy hoạch, phát triển đô thị trong bối cảnh gia tăng nguy cơ rủi ro từ biến đổi khí hậu; thực hiện các giải pháp công trình nhằm hạn chế, kiểm soát các ảnh hưởng tiêu cực của rủi ro khí hậu tới hệ thống đô thị, có giải pháp định cư, di dân phù hợp. Đồng thời, truyền thông nâng cao năng lực của các cấp quản lý và cộng đồng dân cư về quản lý, phát triển đô thị ứng phó biến đổi khí hậu; nghiên cứu khoa học - công nghệ, phát triển đô thị xanh, thông minh, sinh thái thích ứng với biến đổi khí hậu./.