(ĐCSVN) - Cụ thể hóa định hướng đổi mới mô hình tăng trưởng có trong Nghị quyết số 05 NQ/TW, tại Nghị quyết số 10-NQ/TW, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII xác định, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Cụ thể, Nghị quyết số 10-NQ/TW nêu rõ, phấn đấu đến năm 2020, khu vực kinh tế này sẽ đóng góp khoảng 50% GDP của nền kinh tế; năm 2025 khoảng 55% và đến năm 2030 khoảng 60-65%.

Từ một động lực quan trọng…

Tại Diễn đàn “Thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TW: Tiếp tục hoàn thiện môi trường phát triển kinh tế tư nhân”, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Hoàng Quang Phòng đánh giá, Nghị quyết số 10-NQ/TW được ban hành với những định hướng rất rõ ràng. Sự ra đời của Nghị quyết đã trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo sự hứng khởi cho cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội. Nghị quyết số 10-NQ/TW đã được thực hiện một cách nghiêm túc, hiệu quả, xuyên suốt từ các ban, ngành Trung ương đến địa phương... đạt được mục tiêu ban đầu đề ra. Song, rõ ràng hiệu quả hoạt động của khu vực doanh nghiệp tư nhân trong nước còn chưa được cải thiện đáng kể.

Tuy nhiên, theo đại diện của VCCI, trong số các doanh nghiệp tư nhân đang hoạt động thì doanh nghiệp lớn chỉ chiếm chưa đầy 2%, doanh nghiệp loại vừa chiếm 2%, còn lại 96% là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Mặt khác, khu vực này đang phải đối mặt với rất nhiều rào cản, như: chưa có sự thống nhất cao về nhận thức, về sự phát triển, về môi trường kinh doanh, sự bất bình đẳng giữa khu vực kinh tế tư nhân với khu vực kinh tế nhà nước và khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)… Trong năm 2017, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp khoảng 40% GDP, chiếm ưu thế so khu vực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và doanh nghiệp FDI. Song trên thực tế, khu vực kinh tế tư nhân luôn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức.

Ngoài những khó khăn đặc thù như trên, khu vực kinh tế tư nhân cũng gặp phải những thách thức tương tự như các doanh nghiệp khác trong nước như về vấn đề chất lượng nguồn nhân lực, chi phí lương và bảo hiểm ngày càng cao, chi phí logistics lớn... Đây là những thách thức cần phải giải quyết để giúp doanh nghiệp tư nhân Việt Nam cạnh tranh được với các doanh nghiệp trên thế giới. Bên cạnh đó, số lượng doanh nghiệp và chất lượng doanh nghiệp phát triển chưa tỷ lệ thuận, như doanh nghiệp tư nhân mới chỉ đóng góp gần 8% GDP, phần lớn còn lại thuộc về khu vực kinh tế cá thể, hộ gia đình.

Thực tế tại Việt Nam, các tập đoàn kinh tế tư nhân ngày càng khẳng định vai trò và đóng góp to lớn cho nền kinh tế, trở thành mũi nhọn tại một số lĩnh vực đầu tư như du lịch, chế biến thực phẩm, công nghệ viễn thông... Điển hình trong đó là: Sun Group, Vingroup, Thaco, Masan, FPT… Các tập đoàn này không chỉ dẫn đầu ở các lĩnh vực hoạt động trong nước, mà đã và đang xây dựng, phát triển thành công những sản phẩm, công trình mang tầm vóc khu vực và thế giới, giúp thăng hạng vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Góp phần giúp Viê%3ḅt Nam gia tăng vị thế trên trường quốc tế

Ở góc độ doanh nghiệp lớn, Sun Group được biết đến là doanh nghiệp đang tạo nên những chuỗi giá trị sản xuất mới, với kỳ vọng lớn với các ngành, lĩnh vực mà trước nay doanh nghiệp Việt Nam e ngại. Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Sun Group Đặng Minh Trường cho rằng, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng và phát triển thương hiệu, nhất là tạo chỗ đứng trên thị trường thế giới để không chỉ gia tăng nhanh chóng quan hệ thương mại và đầu tư, mà còn có thể tham gia đấu thầu quốc tế những dự án quy mô lớn mà hiện nhiều tập đoàn kinh tế nước ta đủ sức thực hiện. Cộng đồng doanh nghiệp tư nhân mong muốn có được sự cởi trói, sự ủng hộ để doanh nghiệp tư nhân làm được nhiều hơn nữa cho đất nước, đóng góp cho những lĩnh vực mà trước nay chỉ có Nhà nước làm hoặc chỉ có các tập đoàn nước ngoài có thể làm được. Kinh tế tư nhân hiện đã tham gia ở tất cả lĩnh vực, từ sản xuất, thương mại đến dịch vụ, hay thậm chí cả những dịch vụ công. Tất cả đang ngày càng đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế và xã hội.

Cùng quan điểm này, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Vingroup Võ Quang Huệ chia sẻ, khi nhắc tới quá trình thay đổi toàn diện của Vingroup, với tầm nhìn dài hạn là trở thành tập đoàn công nghệ - công nghiệp - thương mại và dịch vụ đẳng cấp quốc tế, Vingroup đã không quên gắn với khát vọng xây dựng một thương hiệu Việt Nam có tầm vóc thế giới, mang lại sự thay đổi đột phá cho khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam. Thực tế đã chứng minh, các doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể đóng góp hơn nữa cho GDP và tạo ra nhiều việc làm, nếu sẵn sàng đổi mới, sáng tạo và được hỗ trợ về cơ chế, chính sách để đầu tư vào những lĩnh vực kinh tế mũi nhọn, mức độ lan tỏa lớn và áp dụng phương thức sản xuất hiện đại.

Tuy nhiên, nói như GS Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, quá trình phát triển của các tập đoàn kinh tế cũng nảy sinh nhiều đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp, để vừa thực hiện đúng đường lối của Đảng, vừa tạo tiền đề để có thêm nhiều tập đoàn hùng mạnh đạt tầm khu vực và thế giới.

Tiếp tục tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi phát triển kinh tế tư nhân

Ở một góc nhìn khác, dẫn lại nội dung một nghiên cứu về các rào cản đối với khu vực doanh nghiệp tư nhân của Trường Đại học Kinh tế quốc dân về việc khu vực kinh tế tư nhân vẫn tiếp tục gặp nhiều rào cản trong việc gia nhập ngành, khó tiếp cận vốn và gặp nhiều khó khăn liên quan đến các thủ tục thuế và hải quan, Phó Viện trưởng Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) Phan Đức Hiếu cho rằng, tính toán từ mẫu điều tra 699 doanh nghiệp của báo cáo nghiên cứu này cho thấy, khu vực kinh tế tư nhân phải tiêu tốn thời gian cho các thủ tục thuế và hải quan nhiều hơn so khu vực DNNN. Dù đã có nhiều hỗ trợ và định hướng rõ ràng như vậy song khu vực kinh tế tư nhân còn quá manh mún. Rõ ràng nền kinh tế Việt Nam vẫn đang thiếu trầm trọng các doanh nghiệp cỡ vừa để trở thành các kênh kết nối vào chuỗi giá trị toàn cầu và trực tiếp tham gia vào thị trường quốc tế. Quy mô nhỏ, tính chất phi chính thức lớn, quản trị yếu kém, công nghệ thấp… đang là thực trạng phổ biến của các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam.

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, để thúc đẩy kinh tế tư nhân, Nhà nước cần phải tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi cho phát triển kinh tế tư nhân hơn nữa. Khuyến khích chuyển dịch lao động từ khu vực cá thể sang hình thức tổ chức doanh nghiệp hiện đại, từ tăng quy mô doanh nghiệp đang quá nhỏ hiện nay để tăng năng suất lao động. Bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, đẩy nhanh quá trình cơ cấu lại nền kinh tế gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng. Hoàn thiện cơ chế, chính sách thu hút đầu tư tư nhân và bảo đảm hoạt động của kinh tế tư nhân theo cơ chế thị trường.

Tại hội thảo “Phát triển kinh tế tư nhân: Rào cản và giải pháp”, TS Nguyễn Đức Kiên, thành viên tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, thẳng thắn nêu, những cải cách mạnh mẽ của Chính phủ và một khu vực kinh tế tư nhân phát triển tốt là nền tảng cơ bản, là động lực tăng trưởng kinh tế. Cải cách về môi trường kinh doanh, thủ tục hành chính đang theo hướng thúc đẩy khu vực doanh nghiệp phát triển nhiều hơn, tạo ra môi trường hoạt động thuận lợi hơn cho doanh nghiệp. Tới nay vẫn còn có sự phân biệt trong nhận thức dẫn tới sự phân biệt trong đối xử giữa kinh tế tư nhân và các thành phần kinh tế khác.

Theo TS Nguyễn Đức Kiên, sau gần 35 năm thực hiện đường lối Đổi mới, kinh tế tư nhân của Việt Nam đã có sự phát triển đáng khích lệ và dần trở thành một trong những trụ cột của nền kinh tế, với tốc độ tăng trưởng duy trì ở mức khả quan. Tuy nhiên, dù Chính phủ thực hiện đúng những định hướng của Ban Chấp hành Trung ương, và dù có tạo điều kiện nhiều đi nữa nhưng bản thân các doanh nhân, doanh nghiệp không tự làm mới mình cũng rất khó để chúng ta chứng kiến bước đột phá trong ngắn hạn và trung hạn.

Tạo đà cho kinh tế tư nhân phát triển

Thực tế, khu vực kinh tế tư nhân ngày càng có vai trò lớn trong công cuộc phát triển đất nước và đã trở thành một trong những trụ cột chính của nền kinh tế, đóng góp lớn cho GDP của quốc gia. Nhưng vai trò ấy chưa được phát huy thật sự đầy đủ do còn tồn tại những khó khăn, cản trở từ chính bản thân kinh tế tư nhân và từ bất cập trong công tác quản lý nhà nước rào cản về thể chế với kinh tế tư nhân.

Theo TS Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, số liệu của Tổng cục Thống kê ghi nhận “khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã không thể lớn nổi so với chính mình, mới chỉ đóng góp khoảng 9% vào GDP mỗi năm trong suốt hàng chục năm qua”. Thực tế, cần phải đánh giá lại vai trò của kinh tế tư nhân và con số đóng góp vào GDP của khu vực này. Đánh giá lại để thay đổi những nhận định vì những nhận định đó chính là rào cản căn bản đối với phát triển đất nước nói chung và khu vực kinh tế tư nhân nói riêng. Các con số doanh thu, lợi nhuận đều cao, nhưng đóng góp GDP lại thấp. Khu vực kinh tế tư nhân đối mặt nhiều rủi ro, bên cạnh các rủi ro thông thường, phải đối mặt rủi ro pháp lý. Điều này đến từ hệ thống pháp luật không cụ thể, không minh bạch, không hiệu lực, không hiệu quả.

Mặt khác, một vấn đề đặt ra không kém phần bức xúc là vẫn còn sự phân biệt trong nhận thức dẫn tới sự phân biệt trong đối xử giữa khu vực kinh tế tư nhân và các thành phần kinh tế khác. PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Kinh tế Việt Nam cho rằng, phải thay đổi mạnh từ tư duy, từ quan điểm đâu là trụ cột đâu là lực lượng chủ đạo của nền kinh tế. Kinh tế tư nhân Việt Nam nhờ sức sống mạnh nên vẫn phát triển được nhưng rất vất vả. Dù bây giờ, thực lực của kinh tế tư nhân đã lớn hơn, nhưng nếu trong hơn 30 năm qua chúng ta quan tâm hơn nữa về chính sách, có môi trường kinh doanh cởi mở, không phân biệt đối xử thì kinh tế tư nhân đã tốt hơn. Việc được trao trọng trách giải bài toán nguồn lực đầu tư công chính là một trong những minh chứng rõ ràng nhất cho thấy vai trò của kinh tế tư nhân ngày càng được công nhận rõ nét.

Kinh tế tư nhân cần được khai thác có hiệu quả bằng hệ sinh thái thuận lợi với hành lang pháp lý thông thoáng

Ông Nguyễn Đức Kiên cũng thẳng thắn chỉ rõ, ngay từ trong nhận thức một số người vẫn chưa từ bỏ được thói quen phân biệt doanh nghiệp dựa trên hình thức sở hữu. Bên cạnh đó, một rào cản ngay ở chính các doanh nghiệp tư nhân khiến khu vực kinh tế này chưa lớn được, đó là bản thân nhiều doanh nghiệp tư nhân chưa đáp ứng được năm yếu tố quyết định, bao gồm: chiến lược kinh doanh, quản trị doanh nghiệp, ứng dụng khoa học công nghệ, quản lý lao động và đào tạo nguồn nhân lực. Để khu vực kinh tế tư nhân lớn được cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cũng như sự nỗ lực của chính doanh nghiệp tư nhân. Doanh nghiệp tư nhân phải có tư duy đột phá để vừa thực hiện tốt việc phát triển kinh tế, bảo đảm lợi nhuận cho đồng vốn đầu tư, nhưng đồng thời cũng phải thực hiện trách nhiệm xã hội để đất nước có thể phát triển bền vững.

Trước thực trạng này, GS Nguyễn Mại cho rằng, tiềm năng lớn của khu vực kinh tế tư nhân cần được khai thác có hiệu quả bằng hệ sinh thái thuận lợi với hành lang pháp lý thông thoáng. Do đó, Chính phủ cần kiên quyết, mạnh mẽ hơn nữa trong việc xóa bỏ các điều kiện kinh doanh gây khó khăn cho doanh nghiệp, cải thiện môi trường kinh doanh để doanh nghiệp tư nhân có điều kiện phát triển. Cần xây dựng cơ chế chính sách để thu hút các doanh nghiệp lớn đủ lực tham gia thì mới có thể thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân.

Theo Phó Vụ trưởng Kinh tế tổng hợp (Ban Kinh tế Trung ương) Hoàng Trường Giang, thời gian qua, với nỗ lực và sự vào cuộc mạnh mẽ của Chính phủ cũng như các bộ, ban, ngành, chính quyền địa phương trong việc cắt giảm điều kiện kinh doanh, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, chúng ta đã đạt được những kết quả nhất định và đi vào thực chất. Đây là nền tảng thuận lợi để doanh nghiệp và nền kinh tế có sự phát triển bứt phá. Nền kinh tế Việt Nam sẽ đạt được sự tăng trưởng bứt phá vì có rất nhiều cơ hội phát triển đến từ các hiệp định thương mại tự do. Đồng thời, môi trường đầu tư kinh doanh nước ta đã được cải thiện một cách rõ rệt, được cộng đồng thế giới đánh giá rất cao là điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển, thu hút đầu tư…

Cần phải coi kinh tế tư nhân là thành phần chính của nền kinh tế và có chính sách ưu tiên phát triển một cách thực chất hơn nữa và cần phân cho kinh tế tư nhân những nguồn lực tích cực. Đồng thời, giảm đóng góp kinh tế của DNNN, những gì doanh nghiệp tư nhân làm được thì DNNN nên nhường lại để doanh nghiệp tư nhân làm, để các cơ quan bộ, ngành chỉ còn phải tập trung vào nhiệm vụ quản lý nhà nước. Đảng, Nhà nước và Chính phủ luôn nhất quán chủ trương phát triển kinh tế tư nhân, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp tư nhân hoạt động là giải pháp then chốt và bền vững...

(Còn nữa)

Bài 4: Cơ cấu lại, nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước