Bài 3: Gợi mở từ những mô hình được thế giới áp dụng
(ĐCSVN) - Trong khu vực châu Á, Singapore được xem là một quốc gia thành công trong việc phát huy sức mạnh của khu vực doanh nghiệp nhà nước thông qua Tập đoàn Temasek Holdings, trong khi đó với những cải cách mạnh mẽ, Bộ Doanh nghiệp nhà nước của Indonesia cũng đã mang lại những kết quả đáng kể đối với nền kinh tế lớn nhất của khu vực. Đây là những gợi mở ý nghĩa đối với những quốc gia đang phát triển như Việt Nam.
 |
| Singapore được xem là một quốc gia thành công trong việc phát huy sức mạnh của khu vực doanh nghiệp nhà nước thông qua Tập đoàn Temasek Holdings (Ảnh: TL) |
Thực tiễn và kinh nghiệm quốc tế cho thấy, có một số mô hình/cách thức đang được các quốc gia áp dụng, với nhiều biến thể khác nhau, tập trung vào hai hình thức chính theo mức độ tách rời khỏi quyền lực chính trị, gồm: Mô hình Bộ và cơ quan ngang Bộ, kiểu như: Ủy Ban Giám sát và quản lý tài sản nhà nước (Trung Quốc), Bộ Doanh nghiệp nhà nước (Indenosia), hay Bộ Tài chính và Chiến lược (Hàn Quốc); mô hình công ty nắm giữ hoạt động như một quỹ đầu tư tư nhân, đây là mô hình được áp dụng khá hiệu quả ở Singapore (Tập đoàn Temasek Holdings), Bhutan hay Malaysia.
Temasek Holdings - hiệu quả với mô hình công ty nắm giữ
Khối doanh nghiệp nhà nước là một trong những thành phần kinh tế nắm giữ lượng vốn và tài sản có quy mô lớn nhất trong một số quốc gia. Nếu chính phủ các quốc gia quản lý và sử dụng hiệu quả vốn và tài sản ở khu vực kinh tế quan trọng này sẽ góp phần tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế và gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia. Việc xây dựng thể chế quản lý và sử dụng vốn nhà nước đầu tư và kinh doanh tại các doanh nghiệp nhà nước là nhiệm vụ quan trọng đối với chính phủ nhiều quốc gia.
Là một trong số ít quốc gia trên thế giới áp dụng mô hình tập trung dưới hình thức công ty nắm giữ, năm 1974, Chính phủ Singapore đã quyết định thành lập Tập đoàn Temasek Holdings với mục đích ban đầu là nắm giữ vốn tại các doanh nghiệp thuộc nhà nước và mang lại thành công to lớn cho nền kinh tế này.
Kể từ năm 2002, Tập đoàn Temasek Holdings bắt đầu mở rộng đầu tư ra bên ngoài và sau đó đã dược phát triển thành một công ty đầu tư toàn cầu. Tính đến ngày 31/3/2023, giá trị danh mục đầu tư ròng của Tập đoàn Temasek Holdings là 382 tỷ đô la Singapore (SGD), trở thành một trong những công ty đầu tư thành công lớn trên thế giới, góp phần đưa Singapore trở thành một trong những nền kinh tế phát triển bậc nhất châu Á.
Về mô hình tổ chức, Chính phủ Singapore xây dựng Tập đoàn Temasek Holdings thuộc sở hữu nhà nước, hoạt động dưới hình thức doanh nghiệp trực thuộc Bộ Tài chính Singapore. Mặc dù là doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước nhưng Tập đoàn Temasek Holdings được quyền hoạt động như một tập đoàn tư nhân độc lập và ra quyết định đầu tư tự chủ.
Về cơ cấu, Hội đồng quản trị Tập đoàn Temasek Holdings giữ vai trò then chốt trong việc xây dựng và ra quyết định các vấn đề quan trọng của tập đoàn.
Về quản trị doanh nghiệp, Tập đoàn Temasek Holdings của Singapore đưa ra hướng dẫn thống nhất về các nguyên tắc, quy định trong hoạt động quản trị doanh nghiệp. Tùy thuộc tỷ lệ đầu tư nắm giữ vốn, Tập đoàn Temasek Holdings thực hiện các quyền của chủ sở hữu trong quản trị, giám sát hoạt động doanh nghiệp, quyết định nhân sự chủ chốt, phê duyệt phương án đầu tư…
Về hoạt động đầu tư, với tính chất hoạt động như một tập đoàn tư nhân độc lập, nguyên tắc đầu tư của Tập đoàn Temasek Holdings thực hiện tự chủ và theo cơ chế thị trường và không bị chi phối bởi Chính phủ. Tại thời điểm thành lập, Tập đoàn Temasek Holdings tập trung đầu tư nắm giữ cổ phần trong các công ty nhà nước Singapore với vai trò trọng yếu đối với nền kinh tế như lĩnh vực: Hàng không, viễn thông, bất động sản… Kể từ năm 2002, Tập đoàn Temasek Holdings bắt đầu mở rộng đầu tư ra nước ngoài và nhanh chóng hiện diện ở toàn thế giới với danh mục đầu tư tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Hoạt động đầu tư của Tập đoàn Temasek Holdings luôn được điều chỉnh linh hoạt, nhanh chóng tùy theo điều kiện, bối cảnh thị trường. Chẳng hạn, trong giai đoạn khu vực và thế giới bất ổn do tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19, Tập đoàn Temasek Holdings cũng giảm tốc độ đầu tư và thực hiện thoái vốn để kịp thời đối phó một cách thận trọng trong bối cảnh bất ổn toàn cầu.
Từ mô hình quản lý tập trung, hình thức công ty nắm giữ tại Tập đoàn Temasek Holdings của Singapore cho thấy sự hiệu quả, chủ động trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư tại các doanh nghiệp nhà nước. Nếu chỉ xét thuần túy về phương diện đầu tư vốn để sinh lời, mô hình Tập đoàn Temasek Holdings phát huy những điểm mạnh trong việc tạo động lực, trách nhiệm, chủ động và phù hợp hơn với hoạt động đầu tư, kinh doanh vốn doanh nghiệp nhà nước.
 |
| Để tìm kiếm động lực cho tăng trưởng và phát triển, Indonesia đã trải qua một thời gian dài thực hiện cải cách khu vực doanh nghiệp nhà nước. ( Ảnh: TL) |
Mô hình có vị thế pháp lý và quyền lực chính trị mạnh hơn
Cùng áp dụng mô hình tập trung như Singapore, song việc quản lý và sử dụng vốn nhà nước ở các doanh nghiệp nhà nước của Indonesia được Chính phủ giao trực tiếp cho một cơ quan Trung ương, là Bộ Doanh nghiệp nhà nước.
Để tìm kiếm động lực cho tăng trưởng và phát triển, Indonesia đã trải qua một thời gian dài thực hiện cải cách khu vực doanh nghiệp nhà nước. Giai đoạn trước năm 1993, Cục Doanh nghiệp nhà nước (Bộ Tài chính) là đơn vị quản lý về tài sản và quyền sở hữu của Nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước. Từ năm 1993 đến 1998, Indonesia thành lập Tổng cục Doanh nghiệp nhà nước thuộc Bộ Tài chính, và sao đó là Bộ Doanh nghiệp nhà nước để quản lý về tài sản và quyền sở hữu của Nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước. Các doanh nghiệp nhà nước chịu sự quản lý của Bộ Tài chính và Bộ chủ quản theo hướng Bộ chủ quản thực hiện quyền quản lý, điều hành doanh nghiệp nhà nước dưới sự giám sát của Bộ Tài chính.
Về mô hình tổ chức, Bộ Doanh nghiệp nhà nước được Chính phủ Indonesia thành lập (năm 1998) với chức năng, nhiệm vụ đại diện chính phủ tại các doanh nghiệp nhà nước, điều phối quản lý doanh nghiệp nhà nước và hỗ trợ Tổng thống trong việc ban hành các chính sách trong quản lý doanh nghiệp nhà nước.
Về quản trị các doanh nghiệp nhà nước, Bộ Doanh nghiệp nhà nước của Indonesia thực hiện nhiều cải cách đối với doanh nghiệp nhà nước, trong đó tập trung vào tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước trong một số lĩnh vực quan trọng như ngân hàng, điện lực, hàng không. Đồng thời đẩy mạnh quá trình tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước bằng cách mời gọi các đối tác chiến lược tham gia để tăng cường sức cạnh tranh, gia nhập thị trường quốc tế.
Cụ thể, Bộ Doanh nghiệp nhà nước đã đẩy mạnh chiến lược tái cơ cấu doanh nghiệp qua việc cổ phần hóa, thực hiện mua bán sáp nhập… Số lượng doanh nghiệp nhà nước trong danh mục đầu tư đã được tinh gọn đáng kể, từ 116 doanh nghiệp (năm 2016) xuống còn 41 doanh nghiệp (tháng 3/2022) và theo lộ trình trong giai đoạn 2024-2034, Bộ Doanh nghiệp nhà nước tiếp tục đặt mục tiêu hợp nhất thành 30 doanh nghiệp và khu vực doanh nghiệp nhà nước sẽ đóng vai trò chính trong mục tiêu đưa Indonesia thành quốc gia phát triển vào năm 2045.
Về hoạt động đầu tư, Bộ Doanh nghiệp nhà nước thành lập Quỹ đầu tư để huy động nguồn vốn trong và ngoài nước trực tiếp tham gia quá trình cổ phần hóa và đầu tư vào các ngành, lĩnh vực thực hiện chiến lược phát triển kinh tế của quốc gia. Đơn cử, năm 2023, cơ quan này đã tiến hành IPO với trị giá 9,06 nghìn tỷ Rupiah (tương đương 596 triệu USD) vốn của Tập đoàn PT Pertamina Geothermal Energy - một doanh nghiệp lớn của Indonesia…
So với mô hình công ty nắm giữ của Singapore, mô hình tập trung với sự quản lý thống nhất của Bộ Doanh nghiệp nhà nước của Indonesia có vị thế pháp lý và quyền lực chính trị mạnh hơn để thực hiện đầy đủ chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước.
Với quyết tâm chính trị cao, Chính phủ Indonesia thông qua Bộ Doanh nghiệp nhà nước đã tiến hành các cải cách lớn trong khu vực doanh nghiệp nhà nước, tái cơ cấu và đầu tư phát triển các ngành, lĩnh vực chiến lược, dẫn dắt, định hướng phục vụ cho việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng, thích ứng hội nhập kinh tế thế giới cần tới vai trò của doanh nghiệp nhà nước và vốn đầu tư nhà nước. Tuy nhiên, việc hoạt động dưới sự điều hành, quản lý chồng chéo giữa nhiều Bộ khác nhau; các chiến lược, kế hoạch kinh doanh thường phải chịu ảnh hưởng và sự chi phối của các quyết định hành chính của cơ quan chủ quản đã làm cho khối doanh nghiệp nhà nước hoạt động kém hiệu quả, thiếu minh bạch và trách nhiệm.
Khuyến nghị về việc hạn chế những “cạm bẫy” của sở hữu nhà nước
Với những kinh nghiệm được rút ra từ các mô hình được áp dụng hiệu quả trên thế giới, ông Leif Dustin Schineider - Phó Chủ tịch Tiểu ban pháp luật, Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam khuyến nghị, việc quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp có thể mang lại những lợi ích nhất định như: giúp kiểm soát đầu tư chiến lược; tăng cường sự ổn định của thị trường; thúc đẩy lợi ích công cộng. Tuy nhiên, việc này cũng mang lại không ít rủi ro như sự kém hiệu quả hay quan liêu trong quản trị; trì hoãn hoặc thiếu sự đổi mới sáng tạo; sự can thiệp chính trị quá mức và bóp méo cạnh tranh thị trường công bằng.
 |
| Ông Leif Dustin Schineider - Phó Chủ tịch Tiểu ban pháp luật, Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (Ảnh: HN) |
Do đó, theo ông Leif Dustin Schineider, khi sửa Luật số 69/2014/QH13, Việt Nam có thể tối đa hóa lợi ích và hạn chế những “cạm bẫy” của sở hữu nhà nước trong doanh nghiệp bằng cách: Thực hiện cơ chế quản trị hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm giải trình; thực hiện quản lý và giám sát chặt chẽ; tuân thủ các thông lệ quốc tế tốt nhất về quản trị và cơ cấu để các doanh nghiệp nhà nước có thể nâng cao hiệu quả hoạt động, mang lại giá trị cho các bên liên quan và đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Ông Leif Dustin Schineider cũng khuyến nghị thêm: “khi sửa Luật số 69/2014/QH13, Việt Nam có thể tối đa hóa lợi ích và hạn chế những “cạm bẫy” của sở hữu nhà nước trong doanh nghiệp”./.